Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng “lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thông qua các trò chơi trong những tiết dạy học môn Toán THCS

à sự đóng góp, diễn giải của
 những học sinh tích cực, học sinh khá-giỏi, các em học sinh trung bình, yếu,
 kém sẽ có thêm cơ hội để nắm bắt kiến thức đã học, có cơ hội để lấy điểm về 
mình nếu các em làm khá đạt yêu cầu.
Chuẩn bị
- Giáo viên chuẩn bị sẵn ở nhà một số bài toán và đáp án có nội dung liên quan đến tiết dạy. Đề toán và đáp án được viết lên những tấm bìa cứng hình chữ nhật hoặc hình các bông hoa có gắn nam châm hoặc keo hai mặt.
- Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông.
 Cách chơi
- Giáo viên gắn các miếng giấy cứng có ghi đề bài và đáp án lên bảng (Không tuân theo một thứ tự nào cả).
- Cho các đội thảo luận, trao đổi 4 phút.
- Bốc thăm chọn ra 2 đội chơi.
- Khi có hiệu lệnh của giáo viên, lần lượt từng thành viên của 2 đội lên bảng ghép đề bài và đáp án tương ứng vào phần bảng của đội mình (Cứ em này về chỗ thì em khác mới được lên bảng).
- Sau 3 phút, giáo viên ra hiệu lệnh dừng cuộc chơi. Giáo viên và cả lớp cùng chấm, đội nào có cặp đề bài-đáp án chính xác và nhiều hơn thì đội đó sẽ chiến thắng.
Ví dụ
Khi xong dạy bài: “Lũy thừa của một số hữu tỉ” (Tiết 6 – Đại số lớp 7), giáo viên có thể cho nội dung chơi gồm các bài tập tính: 
và các đáp án tương ứng là: 
3.2.2. Trò chơi “Thử tài thông minh”
 Mục đích
- Rèn luyện óc tư duy , sáng tạo, kích thích niềm đam mê học tập cho học sinh.
- Thực tế hóa kiến thức vừa học, thông qua những bài toán có hình ảnh trực quan sinh động.
 Chuẩn bị
- Giáo viên chuẩn bị một số yêu cầu cần thiết ghi sẵn lên bảng phụ.
- Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông.
Cách chơi
- Sau tiết dạy, giáo viên đưa nội dung cần chơi lên bảng (Nên chọn các bài toán có hình ảnh, hoặc có mẹo nhỏ).
- Học sinh các đội hội ý trong 3 phút.
- Cho các đội cử người lên bảng (Hoặc đứng tại chỗ) đưa ra đáp án của đội mình.
- Giáo viên đưa ra đáp án để quyết định sự thắng thua của các đội.
 Ví dụ
Khi dạy bài: “Ghi số tự nhiên” (Tiết 3 – Số học 6), giáo viên có thể cho một bài tập về số La Mã như sau: Có 9 que diêm được sắp xếp theo hình dưới đây:
Hãy chuyển chỗ một que diêm để được kết quả đúng (Giáo viên nên khai thác nhiều cách giải khác nhau của bài toán này).
Hoặc khi dạy bài: “Phép trừ và phép chia” (Tiết 3 – Số học 6), giáo viên có thể đưa ra một bài toán như: Thầy(cô) có 4 viên phấn trong hộp, các em hãy chia đều cho 4 bạn, mỗi bạn một viên, làm sao để trong hộp vẫn còn 1 viên? Bài toán này làm cho học sinh tò mò, hiếu động, đưa ra nhiều cách giải ngộ nghĩnh, có em hồ nghi bài toán cho đề sai,Khi thấy giáo viên thực hiện bằng cách chia cho 3 em đầu mỗi em 1 viên phấn, còn em thứ 4 giáo viên đưa luôn cả hộp phấn (còn chứa 1 viên phấn cuối cùng), lúc này học sinh sẽ có một trận cười thật trí tuệ, thật thoải mái.
3.2.3. Trò chơi “Sáng tác vè Toán học”
 Mục đích
- Giúp học sinh tìm ra cách nhớ các công thức, quy tắc, tính chất,toán học thông qua các bài “Vè” Suôn vần, Suôn điệu mà chính học sinh sưu tầm hoặc sáng tác.
- Tránh được sự cứng nhắc, rập khuôn khi học toán, tạo ra được không khí học tập vui tươi, phấn khởi cho học sinh.
 Chuẩn bị
	Giáo viên chuẩn bị trước một số bài “Vè” liên quan đến kiến thức bài dạy.
Cách chơi
- Sau khi hoàn thành tiết dạy, giáo viên hướng dẫn học sinh các đội thi sáng tác “Vè” toán học (Đọc bài “Vè” mẫu cho học sinh học làm theo).
- Học sinh thực hiện việc sưu tầm hoặc sáng tác trong 5 phút, sau đó các đội lần lượt đọc các “Tác phẩm” của mình lên cho cả lớp cùng nghe.
- Bài “Vè” nào hay, đúng trọng tâm, Suôn vần, Suôn điệu, dễ nhớ thì đội đó sẽ giành phần thắng.
Ví dụ
	Khi dạy bài: “Diện tích hình thang” (Tiết 33 – Hình học 8), để nhớ công thức tính diện tích hình thang, học sinh có thể sáng tác một số bài “Vè” đại loại như: “Muốn tính diện tích hình thang, đáy lớn đáy bé ta mang cộng vào, rồi đem nhân với chiều cao , chia đôi lấy nửa thế nào cũng ra”. Hoặc khi dạy bài: “Diện tích hình thoi” (Tiết 34 – Hình học 8), bài “Vè” có thể là: “Muốn tính diện tích hình thoi, tích hai đường chéo chia đôi ra liền”. Tương tự khi dạy bài: “Tỉ số lượng giác của góc nhọn” (Tiết 56 – Hình học 9), bài “Vè” để nhớ các tỉ số lượng giác của góc nhọn có thể được ghi là: “Sin đi học, cos không hư, tang đoàn kết, cotang kết đoàn”, hoặc: “Tìm sin lấy đối chia huyền, cosin hai cạnh kề huyền chia nhau, còn tang ta hãy tính mau, đối trên kề dưới chia ngay ra liền”
3.2.4. Trò chơi “Cùng nhau leo núi”
 Mục đích
- Rèn luyện kĩ năng tính toán cho học sinh.
- Thu hút số đông học sinh tích cực, nhiệt tình học tập.
Chuẩn bị
	Giáo viên chuẩn bị trước một số bài tập liên quan đến bài học theo cấp độ từ dễ đến khó.
 Cách chơi
- Giáo viên sắp xếp các bài tập theo dạng hình tháp, càng lên cao càng khó dần (Hình vẽ ở ví dụ dưới đây)
- Làm thủ tục bốc thăm chọn 2 đội chơi.
- Mỗi thành viên của mỗi đội lên giải một bài tập(Giải từ dưới lên trên), sau đó về chỗ để thành viên khác của đội mình lên giải tiếp.
- Đội nào “Leo” lên đỉnh sớm hơn và có số câu trả lời đúng nhiều hơn, đội đó thắng cuộc.
 Ví dụ
	Khi dạy bài: “Số vô tỉ. Khái niệm về căn bậc hai” (Tiết 17 – Đại số 7), giáo viên có thể cho các đội thực hiện trò chơi “Cùng leo núi” với các bài toán có nội dung được sắp xếp như sau:
 Đội A Đội B
3.2.5. Trò chơi “Ai thấy sai chỉ giúp?”
 Mục đích
- Thông qua việc suy nghĩ, lập luận để tìm ra chỗ sai của một bài toán đã được giải sẵn, học sinh sẽ hiểu chắc, hiểu sâu kiến thức đã học.
- Khơi dậy một cách mạnh mẽ khả năng tích cực, tư duy của học sinh.
Chuẩn bị
Giáo viên chuẩn bị sẵn một số bài toán có lời giải sai ở một vài bước trên bảng phụ (bố trí những chỗ sai mà học sinh thường hay mắc phải).
Cách chơi
- Tùy lúc thích hợp của tiết học, giáo viên đưa bài toán có lời giải như đã nói ở trên lên bảng chính.
- Các đội hội ý trong 3 phút để truy tìm ra chỗ chưa chính xác của bài giải.
- Đội chiến thắng là đội tìm ra trước những chỗ sai và giải lại chính xác.
Ví dụ
- Khi dạy bài: “Biến đổi đơn giản biểu thức chứa căn thức bậc hai” (Tiết 9 - đại số 9), giáo viên có thể đưa ra lời giải của một bài toán rút gọn như sau:
Cho học sinh các đội cùng nhau bàn bạc, trao đổi để tìm ra những chỗ sai của bài toán trên.
Hoặc khi dạy bài: “Một số hệ thức về cạnh và đường cao trong tam giác vuông” (Tiết 1,2 – Hình học 9), giáo viên yêu cầu học sinh các đội cùng nhau mổ xẻ, tranh luận để tìm ra chỗ chưa chính xác của lời giải bài toán dưới đây:
Tìm x; y trong hình vẽ sau:
Giải: vuông tại A, theo định lí Pytago ta có: 
Từ hệ thức:
3.2.6. Trò chơi “Ai tìm được nhiều hơn?”
Mục đích
- Rèn luyện tính nhanh nhẹn, khả năng quan sát tốt cho học sinh.
- Học sinh củng cố kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự chủ, vui tươi.
Chuẩn bị
- Giáo viên ghi sẵn một số kiến thức cần thiết lên bảng phụ.
- Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông.
Cách chơi
- Giáo viên gắn bảng phụ lên bảng, yêu cầu học sinh tìm và liệt kê những hình, những số, những vấn đề liên quan đến bài học.
- Trong 3 phút, đội nào tìm được nhiều hình, hoặc nhiều số,(ghi lên bảng nhóm) chính xác hơn thì đội đó sẽ giành thắng lợi.
Ví dụ
	Khi dạy xong bài: “Đơn thức đồng dạng” (Tiết 54 – Đại số 7), giáo viên ghi sẵn lên bảng phụ hàng loạt đơn thức, yêu cầu học sinh các đội ghi ra những đơn thức đồng dạng lên bảng nhóm của mình, đội nào thực hiện nhanh hơn và tìm ra được nhiều đơn thức đồng dạng hơn, đội đó sẽ chiến thắng. Hoặc khi dạy xong bài: “Tứ giác nội tiếp” (Tiết 48 – Hình học 9), giáo viên cho học sinh các đội tìm ra những tứ giác nội tiếp được đường tròn trong các hình như: Hình thang, hình thang vuông, hình thang cân, hình bình hành, hình thoi, hình chữ nhật, hình vuông, tứ giác có hai đường chéo bằng nhau, tứ giác có hai đường chéo vuông góc,.Đội chiến thắng là đội tìm ra nhiều và chính xác hơn các tứ giác nội tiếp đường tròn.
3.2.7. Trò chơi “Giúp bạn”
Mục đích
- Đây là trò chơi rất đơn giản nhưng giáo dục rất cao tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong học tập, đặc biệt là tinh thần giúp đỡ các bạn học sinh yếu kém nắm được kiến thức một cách khá thuận lợi.
- Tạo cơ hội và sự mạnh dạn lên bảng, cơ hội đem về điểm số cho đối tượng học sinh yếu kém.
Chuẩn bị
	Học sinh mang theo bảng nhóm, bút lông.
Cách chơi
- Giáo viên đưa ra một số bài tập củng cố kiến thức vừa học, các đội hội ý, thảo luận trong 5 phút.
- Những em học sinh khá giỏi có trách nhiệm diễn giải, chỉ bày cho cả nhóm 
đều hiểu nội dung mà giáo viên yêu cầu, sau đó cử những bạn học sinh yếu 
kém lên bảng trình bày lại.
- Giáo viên kiểm tra, sửa sai và tùy theo mức độ mà cho điểm những em học sinh này một cách hợp lí.
Ví dụ
	(Trò chơi này thực hiện được với hầu hết các tiết dạy).
3.2.8. Trò chơi “Ai nhanh hơn?”
Mục đích
- Đây là trò chơi tôi luyện tính nhanh nhẹn, khẩn trương khi làm toán.
- Lôi cuốn các em cùng thi đua học tập một cách hăng say, hòa hợp.
Chuẩn bị
- Giáo viên chuẩn bị một số bài toán hay trên bảng phụ.
- Các đội mang bảng nhóm, bút lông.
Cách chơi
- Giáo viên đưa ra đề bài.
- Thành viên các đội hợp tác giải nhanh chóng, trình bày vào bảng nhóm, khẩn trương đưa lên bảng chính.
- Giáo viên chọn ra 3 đội lên bảng nhanh nhất, xem xét chấm điểm và sắp xếp 
theo thứ tự 1, 2, 3 cho các đội đó.
Ví dụ
(Trò chơi này có thể thực hiện được với đại đa số các tiết dạy).
3.2.9. Trò chơi “Từ điển Hán Việt”
 Mục đích
	Giúp học sinh tìm tòi, hiểu được một cách tương đối các từ Hán Việt quan trọng có trong bài học, từ đó các em nắm được mục tiêu của bài học tường tận hơn, vui thích học môn Toán hơn.
Chuẩn bị
 Giáo viên lọc sẵn những từ Hán Việt quan trọng của bài ghi lên bảng phụ.
Cách chơi
- Khi dạy các tiết toán có chứa các từ Hán Việt quan trọng cần làm rõ nghĩa, giáo viên đưa các từ Hán Việt đó lên bảng, yêu cầu các đội họp các thành viên mình lại để giải nghĩa, ghi lên bảng nhóm.
- Các đội đưa bảng nhóm gắn lên bảng lớp, giáo viên lần lượt kiểm tra, sửa sai cho từng đội.
- Đội nào làm rõ nghĩa, sát nghĩa hơn đội đó sẽ giành thắng lợi trong trò chơi này.
Ví dụ
- Khi dạy bài: “Quy đồng mẫu nhiều phân số” (Tiết 75 – Số học 6), các đội chơi cần tập trung giải rõ nghĩa thế nào là: “Quy đồng mẫu” ( Đưa về cùng mẫu). Hoặc khi dạy bài: “Vị trí tương đối của đường thẳng và đường tròn” (Tiết 25 - Hình học 9), giáo viên cho học sinh làm rõ nghĩa cụm từ “Tiếp tuyến”, “Tiếp điểm” (Đối với chương trình toán THCS, tạm dịch: “Tuyến” là đường thẳng, “Tiếp” là tiếp xúc).
3.2.10. Trò chơi “Nhà sáng tạo trẻ”
Mục đích
	Kích thích tính tư duy, sáng tạo, ham học của học sinh.
Chuẩn bị
Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông.
Cách chơi
- Để củng cố kiến thức bài dạy, giáo viên cho học sinh giải một số bài tập đơn giản liên quan, sau đó yêu cầu các đội đặt một bài toán có nội dung tương tự bài tập đã giải.
- Giáo viên,xem xét, kiểm định đề toán của các đội, rồi đưa ra kết luận đội nào thắng cuộc.
Ví dụ
	(Trò chơi trên có thể sử dụng được cho rất nhiều tiết dạy).
3.2.11. Trò chơi “Ai cao điểm hơn?”
Mục đích
	Tạo điều kiện cho mọi thành phần học sinh trong lớp cùng vui vẻ, tich cực tham gia học tập.
Chuẩn bị
Giáo viên chuẩn bị 2 hộp thăm, trong các thăm có ghi sẵn các bài toán cần 
giải liên quan đến bài học.
(Một hộp thăm dành cho học sinh khá giỏi và một hộp thăm dành cho các đối 
tượng học sinh còn lại)
Cách chơi
- Sau khi học xong bài, giáo viên chọn 3 đội chơi, mỗi đội cử 1 học sinh diện khá giỏi và 1 học sinh diện còn lại lên bảng bốc thăm, trình bày bài giải của mình.
- Giáo viên xem xét và cho điểm từng học sinh.
- Hai học sinh của đội nào mà có tổng số điểm cao nhất thì đội đó thắng cuộc.
Ví dụ
	(Trò chơi này có thể sử dụng cho bất kì tiết dạy nào)
3.2.12. Trò chơi “Thử tài trí nhớ”
Mục đích
Rèn luyện trí nhớ, tạo niềm vui thích , hăng say, tích cực học tập cho các 
cho các em học sinh.
Chuẩn bị
Giáo viên chuẩn bị một số nội dung cần thiết liên quan đến trò chơi (Ghi sẵn lên bảng phụ).
Cách chơi
- Giáo viên cho bốc thăm chọn 2 đội chơi.
- Mời cả hai đội lên bảng (Đứng hai góc hướng về bảng).
- Giáo viên gắn nội dung cần thử trí nhớ lên bảng, cho 2 đội quan sát từ 30 giây đến 1 phút, sau đó giáo viên lấy bảng phụ xuống, yêu cầu 2 đội ghi lại những nội dung mà mình đã nhìn thấy.
- Đội có nội dung ghi lại đúng và nhiều hơn là đội chiến thắng.
Ví dụ
Khi dạy bài “Ôn tập chương I” (Tiết 17 – Hình học 9), giáo viên có thể ghi sẵn các hệ thức về cạnh và đường cao trong tam giác vuông, một số tính chất của các tỉ số lượng giác lên bảng phụ. Cho học sinh chơi theo luật chơi như đã nêu ở trên.
4. Hiệu quả
4.1. Đối với giáo viên
- Bản thân đã thực hiện đề tài trên trong năm học qua, kết quả đạt được như sau:
+ Với những tiết dạy thích hợp, tôi mạnh dạn đưa một số trò chơi Toán học vào thực để hiện ( chủ yếu là những trò chơi bản thân tự đặt, tự chế ). Ghi chép lại những thành công và thất bại, những ưu điểm và hạn chế để tiết sau thực hiện hoàn chỉnh hơn, hiệu quả hơn. Nhờ đó, tôi cảm thấy tự tin hơn trong mỗi tiết dạy, cảm thấy yêu nghề, yêu học sinh hơn. 
+ Các tiết dạy toán mà bản thân thực hiện đa số diễn ra trong không khí vui tươi, nhẹ nhàng và thân thiện, làm cho học sinh cảm nhận được: “Môt ngày đến trường là một ngày vui”.
+ Luôn được học sinh kính trọng, gần gũi.
- Đối với đơn vị trường TH & THCS Diên Tân, đa số các giáo viên đã thành công 
trong việc tổ chức một tiết học có kết hợp trò chơi thích hợp, góp phần đẩy mạnh 
phong trào thi đua đổi mới phương pháp dạy học.
4.2. Đối với học sinh
- Không có học sinh nghỉ học, bỏ tiết vì lí do chán học môn Toán (Khảo sát ở những lớp mà bản thân tham gia giảng dạy).
- Kết quả học sinh một số lớp trường TH & THCS Diên Tân tham gia vào tiết học cuối năm 2017 – 2018 như sau:
Lớp
Sĩ số
Số HS
thụ động
Số HS phát biểu
Số HS hứng thú với tiết học
Số HS biết vận dụng kiến thức
6
42
10
32
24
30
8/1
27
4
23
17
20
8/2
26
5
21
15
18
- Ngoài ra còn giúp các em tạo sự đoàn kết, tương thân tương ái của các em học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
KẾT LUẬN
 Với phương châm “Xây dựng lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thông qua các trò chơi trong những tiết dạy học toán THCS, bản thân đã tích cực cùng nhà trường đẩy mạnh phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” do Bộ GD&ĐT phát động. Để thực hiện đề tài này, xuyên suốt năm học qua, tôi đã tích cực nghiên cứu các tài liệu liên quan đến chủ đề của sáng kiến kinh nghiệm, chắt góp những nội dung, ý kiến hay để bổ sung vào ý tưởng của mình, xâu chuỗi lại để lập nên dàn ý của sáng kiến kinh nghiệm này.
Hy vọng rằng Sáng kiến kinh nghiệm của bản thân sẽ là tài liệu bổ ích để đồng nghiệp tham khảo. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện đề tài, chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và những ý kiến chủ quan. Kính mong hội đồng khoa học nhà trường và quý đồng nghiệp góp ý kiến để giúp bản thân tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Tôi xin chân thành cảm ơn.
***
Diên Tân, ngày 24 tháng 10 năm 2018
Người viết
NGUYỄN THỊ HỒNG DIỄM
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách giáo khoa môn Toán THCS.
Phân phối chương trình Toán THCS.
Tài liệu: “Học mà chơi , chơi mà học” môn Toán.
Tài liệu chỉ đạo về: “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” của các cấp.