Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế một số trò chơi Toán học nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh lớp 3

rò chơi, những sai lầm cần tránh.
- Thưởng - phạt: Phân minh, đúng luật chơi, sao cho người chơi chấp nhận thoải mái và tự giác làm trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích học tập của học sinh. Phạt những học sinh phạm luật chơi bằng những hình thức đơn giản, vui (như chào các bạn thắng cuộc, hát một bài, nhảy lò cò...).
 Từ các nguyên tắc trên, tôi đã căn cứ vào nội dung kiến thức trong sách giáo khoa, căn cứ vào thời gian, mục tiêu đề ra ở mỗi tiết học cũng như đối tượng học sinh, nơi tôi đang công tác để thiết kế các trò chơi sử dụng trong giờ học Toán của lớp 3.
2. Thiết kế một số trò chơi Toán học lớp 3
a. Trò chơi có nội dung số học và yếu tố đại số
Trò chơi thứ 1: Những con số (Trò chơi áp dụng trong các tiết đọc viết các số tự nhiên)
- Mục tiêu: Giúp học sinh nắm vững cấu tạo số tự nhiên 3, 4, 5,, chữ số.
- Chuẩn bị: Giáo viên chuẩn bị 6 con xúc sắc lập phương trên các mặt có ghi các số từ 0 đến 9, học sinh chuẩn bị giấy bút, hai đội (mỗi đội 4 em) thi đua giữa hai đội với nhau. Thời gian chơi 4 phút.
- Cách chơi: Hai đội ngồi ở hai bàn hai bên, giáo viên đứng ở giữa, học sinh cả lớp đứng quan sát cổ vũ. Giáo viên gieo đồng thời 6 con xúc sắc, đọc lệnh hãy viết tất cả các số có 3; 4; 5;  chữ số vào giấy và góp kết quả lại. Các em sẽ bàn và phân công mỗi bạn viết một loại ( 3, 4 chữ số). Hết bốn phút tất cả dừng bút nộp kết quả lại cho giáo viên. Trong đội nếu kết quả các số trùng nhau tính điểm một lần. Giáo viên tổng hợp lại đội nào viết được nhiều số đội đó thắng cuộc, phần thưởng là bút bi, giấy. 
Trò chơi thứ 2: Truyền điện (Trò chơi này có thể áp dụng trong các bài dạy bảng nhân, bảng chia)
- Mục tiêu:
+ Luyện tập, củng cố kĩ năng làm các phép tính cộng , trừ không nhớ trong phạm vi 1000.
+ Giúp học sinh thuộc nhân, chia trong bảng.
- Chuẩn bị: Trò chơi này không cần chuẩn bị bất kỳ đồ dùng nào.
- Cách chơi: Các em ngồi tại chỗ. Giáo viên sẽ “châm ngòi” đầu tiên, giáo viên đọc một phép tính chẳng hạn 4 x 8 rồi chỉ vào một em, em đó phải bật ngay ra kết quả. Nếu kết quả đúng thì em có quyền “truyền điện” một bạn khác. Em sẽ đọc bất cứ phép tính nào, ví dụ 36 : 9 và chỉ vào một bạn. Bạn đó lập tức phải có kết quả là 4, rồi lại “truyền điện” tiếp. Trò chơi cứ tiếp tục như vậy. Nếu em nào được quyền trả lời mà lúng túng không bật ra ngay được kết quả thì bị “điện giật”. Giáo viên sẽ lại chỉ định một em khác bắt đầu. Sau khi kết thúc trò chơi những bạn bị “điện giật” thì bị phạt hát một bài.
Trò chơi thứ 3: Con số xếp hàng.
- Mục tiêu: Giúp học sinh củng cố, so sánh và sắp xếp các số theo thứ tự từ bé đến lớn và ngược lại .
- Chuẩn bị: Thời gian cho cuộc chơi là 5 phút. Mỗi đội chuẩn bị 4 mảnh bìa kích thước (10 x 15cm ) có giây buộc để đeo vào cổ của các thành viên đội chơi. 8 mảnh bìa của 2 đội, ví dụ được ghi như sau: 
+ 194 ; 178; 192 ; 194.
+ 189 ; 195 ; 169 ; 194 .
+ Chọn 2 đội chơi, mỗi đội 4 em chơi. Giáo viên có thể đặt tên cho 2 đội: Hoạ mi, Sơn ca Chuẩn bị cử ban thư ký ghi kết quả và tổng kết điểm.
- Cách chơi:
+ Hai đội lên nhận biển về phát đeo vào cổ thành viên đội mình. Giáo viên yêu cầu 2 đội quan sát, tự so sánh các số vừa nhận được trong nhóm mình (1 phút).
+ Quy ước: Hai đội phải xếp hàng ngang quay mặt xuống lớp để biển số trước ngực cho thư ký và cổ động viên quan sát.
+ Giáo viên bắt đầu hô các cách khác nhau như: “Tập hợp theo thứ tự từ bé đến lớn” hoặc “Tập hợp theo thứ tự từ lớn đến bé” (chú ý: quy ước cho cả hai đội sắp xếp theo thứ tự từ phải qua trái hoặc ngược lại theo từng hiệu lệnh).
+ Ban thư ký ghi kết quả và tổng kết điểm: Mỗi lần xếp hàng đúng thứ tự, nhanh, không ồn ghi 10 điểm. Không thẳng hàng, ồn, trừ 2 điểm. Xếp hàng sai không có điểm. Sau 5 phút đội nào nhiều điểm sẽ thắng cuộc được thưởng bút chì, thước kẻ 
( Trò chơi có thể được đổi biển của hai đội cho nhau để chơi tiếp và được thực hiện ở các tiết học so sánh các số tự nhiên).
Trò chơi thứ 4: Bác đưa thư ( Trò chơi này áp dụng dạy các bài bảng nhân, bảng chia).
- Mục tiêu: Giúp học sinh học thuộc lòng bảng nhân; bảng chia. Kết hợp với các thói quen nói “ Cảm ơn” khi người khác giúp một việc gì đó.
- Chuẩn bị: Ví dụ bài bảng nhân 6
+ Một số thẻ, mỗi thẻ có ghi 1 số 6,12,15, 24, 30, 36,60 là kết quả của các phép nhân để làm số nhà.
+ Một số phong bì có ghi phép nhân trong bảng 6 như: 1 x 6, 6 x 1, 2 x 6, 6 x 2,...
+ Một tấm các đeo ở ngực ghi: “Nhân viên bưu điện”.
- Cách chơi:
+ Gọi một số em lên bảng chơi,giáo viên phát cho mỗi em một thẻ để làm số nhà. Một em đóng vai “Bác đưa thư” ngực đeo “Nhân viên bưu điện” tay cầm tập phong bì.
+ Một số em đứng trên bảng, lần lượt từng em một nói:
 Bác đưa thư ơi
 Cháu có thư không?
 Đưa giúp cháu với
Số nhà12.
+ Khi đọc đến câu cuối cùng “số nhà12” thì đồng thời em đó giơ số nhà 12 của mình lên cho cả lớp xem. Lúc này nhiệm vụ của “bác đưa thư” phải tính nhẩm cho nhanh để chọn đúng lá thư có ghi phép tính có kết quả là số tương ứng giao cho chủ nhà ( ở trường hợp này phải chọn phong bì “6 x 2” hoặc “2 x 6” giao cho chủ nhà.) Chủ nhà nhận thư và nói lời “Cảm ơn”. Cứ như vậy các bạn chơi lại nói và “ bác đưa thư” lại tiếp tục đưa thư cho các nhà khác.
+ Nếu bác đưa thư nhẩm sai, đưa thư không đúng địa chỉ nhận thì không được đóng vai đưa thư nữa mà trở về chỗ để các bạn khác lên thay.
+ Nếu các lần đưa thư đều đúng thì sau 3 lần được cô giáo tuyên dương và đổi chỗ cho bạn khác chơi.
b. Trò chơi có nội dung về đại lượng và đo đại lượng.
Trò chơi thứ 1: Trổ tài mua sắm ( Trò chơi này áp dụng trong các bài: Tiền Việt Nam )
- Mục tiêu :
+ Củng cố cho học sinh nhận biết và sử dụng một số loại giấy bạc trong phạm vi 100.000 đồng (1000 đồng, 2000 đồng, 5000 đồng,10.000 đồng, 20.000 đồng, 50.000 đồng, 100.000 đồng) 
+ Rèn kĩ năng cộng, trừ các số với đơn vị “đồng”.
+ Thực hành trả tiền và nhận lại tiền thừa trong khi mua,bán.
- Chuẩn bị :
+ Một số tờ giấy ghi mệnh giá 500 đồng, 1000 đồng, 2000 đồng, 5000 đồng, 10 000 đồng.
+ Một số đồ vật: bóng, hộp bút, mực, hồ dán, bút, thước kẻ, bút màu, ...
+ Một số tờ bìa ghi giá: 1000 đồng, 2000 đồng, 5000 đồng, 10000 đồng,  
+ Tất cả bày lên bàn giáo viên.
- Cách chơi:
+ Gọi 2 em đại diện cho 2 dãy chơi: 1 em đóng vai người bán hàng; 1 – 2 em đóng vai người mua hàng.
+ Phát tiền cho các em.
+ Người mua hàng có thể mua bất kỳ mặt hàng nào trả tiền theo đúng giá ghi trên sản phẩm người mua và người bán sẽ phải suy nghĩ .
- Ví dụ: Mua bút giá: 5000 đồng. Người mua đưa trả: 10000 đồng. Người bán phải suy nghĩ và trả lại: 5000 đồng.
+ Đại diện dãy đóng vai trả lời. Cả lớp tham gia chơi, nhận xét. Mỗi lượt được chơi lần 2 đúng thì được thưởng. Nếu sai thì về chỗ để bạn khác lên chơi.
Khen những em nghĩ ra cách trả tiền để người bán phải suy nghĩ lại khó và em biết tính để trả lại cho đúng là những “Nhà kinh doanh giỏi”.
Trò chơi thứ 2: Thi quay kim đồng hồ ( Trò chơi có thể áp dụng các bài: Xem đồng hồ - Thực hành xem đồng hồ).
- Mục tiêu:
+ Củng cố kĩ năng xem đồng hồ.
+ Củng cố nhận biết các đơn vị thời gian ( giờ, phút).
- Chuẩn bị: 4 mô hình đồng hồ.
- Cách chơi : 
+ Chia lớp thành 4 đội (4 tổ theo lớp học ).
+ Lần thứ 1: Gọi 4 em lên bảng (4 em đại diện cho 4 đội). GV phát cho mỗi em 1 mô hình đồng hồ, chuẩn bị quay kim đồng hồ theo hiệu lệnh của giáo viên. Khi nghe giáo viên hô to 1 giờ nào đó, 4 em này ngay lập tức phải quay kim đến đúng giờ đó. Em nào quay chậm hoặc sai lệch bị loại khỏi cuộc chơi.
+ Lần thứ 2: Các đội lại thay người chơi khác.
+ Cứ như vậy 8-10 lần. Đội nào còn nhiều thành viên nhất đội đó là đội thắng cuộc.
- Lưu ý: Để các em chơi nhanh, vui và phản ứng nhanh giáo viên cần chuẩn bị sẵn 1 số giờ viết ra giấy (không phải nghĩ lâu) để hô cho nhanh, ví dụ: 7 giờ 5 phút, 11 giờ 50 phút, 9 giờ kém 10 phút, 4 giờ kém 5 phút, 8 giờ 7 phút, 12 giờ 34 phút, 4 giờ kém 13 phút
c. Trò chơi củng cố nội dung hình học:
Trò chơi: Về đúng nhà mình (Trò chơi được sử dụng trong các tiết dạy chu vi hoặc diện tích hình vuông; hình chữ nhật.)
- Mục tiêu: Ôn tập về các công thức tính chu vi, công thức tính diện tích hình chữ nhật, hình vuông.
- Chuẩn bị: Các miếng bìa có vẽ hình ngôi nhà, vẽ hình chữ nhật, hình vuông, hình tứ giác, hình tam giác. Các miếng bìa có ghi các công thức sau:
Chu vi	 Chu vi Diện tích Diện tích
a x 4	 (a + b) x 2 a x a a x b
- Cách chơi: Mỗi lần cho 4 học sinh cùng chơi, mỗi em đeo 1 miếng bìa trước ngực ghi các công thức đã chuẩn bị ở trên,thành hàng dọc, vừa đi vừa hát: “Trời nắng, trời nắng thỏ đi tắm nắng, vươn vai vươn vai thỏ rung đôi tai”. Khi nghe giáo viên hô: “Mưa to rồi, mau về nhà thôi’’ thì lập tức các “chú thỏ” phải về đúng nhà của mình ( Tức ngôi nhà có hình công thức mình đang đeo). Ai nhanh nhất được phong tặng: “Chú thỏ nhanh nhất ”. Còn ai chậm thì bị phạt biểu diễn một trò vui.
d. Trò chơi rèn luyện, ứng dụng kĩ năng giải toán
Trò chơi: Hái hoa toán học (Trò chơi được sử dụng ở tiết giải bài toán bằng hai phép tính).
- Mục tiêu: Rèn kỹ năng giải toán từ các bài đơn giản đến phức tạp của dạng toán giải bằng hai phép tính. Rèn đức tính cẩn thận, chính xác.
- Chuẩn bị: 
+ Giáo viên chuẩn bị 1 số đề toán vào giấy, gấp lại rồi gắn vào những bông hoa. Chia lớp thành 2 đội, 2 đội tự chọn tên cho đội mình (Hoạ Mi hoặc Sơn Ca). Mỗi đội cử 3 em đại diện chơi. Số còn lại cổ vũ cho đội nhà.
+ Học sinh: Chuẩn bị giấy ô li, bút.
- Cách chơi: Khi giáo viên ra hiệu lệnh bắt đầu chơi, mỗi đội chơi lần lượt rút đề đọc, hội ý giải và ghi nhanh vào tờ giấy ôli. Các đội bắt đầu giải đề. Giải xong đề 1 thì dán lên bảng. Sau đó tiếp tục rút đọc và hội ý giải đề 2. Nếu đội nào giải nhanh hơn có quyền giải đề 3. Trường hợp 2 đội giải đề 1 và đề 2 xong cùng thời gian thì giáo viên cùng cả lớp kiểm tra xem 2 đội giải đúng chưa, nếu đội nào giải chưa đúng thì không được quyền giải đề 3. Nếu cả 2 đội cùng giải đúng đề 1 và đề 2 thì cả 2 đội cùng giải đề 3 (giáo viên đọc đề cho cả hai đội giải) đội nào giải đúng cả đề 3 trước thì sẽ là đội thắng cuộc và hái được những bông hoa mang về cho đội mình. 
3. Hướng dẫn khi sử dụng các trò chơi
- Trong khi sử dụng các trò chơi lưu ý tất cả các giáo viên phải lựa chọn nội dung bài phù hợp với trò chơi, thời lượng sử dụng trò chơi và người chơi trong trò chơi.
- Các trò chơi sử dụng giấy bìa: Giáo viên sưu tầm vỏ hộp, bánh kẹo, vỏ hộp đựng hàng ... sau đó cắt ra theo kích thước phù hợp rồi dán giấy trắng hoặc giấy màu để ghi số và có thể gỡ ra sử dụng lâu dài mà chỉ cần thay giấy đã viết.
- Khi sử dụng trò chơi giáo viên tuyệt đối phải nghiên cứu kỹ nội dung và thiết kế của trò chơi để thực hiện cho đúng và chuẩn bị đồ dùng đạo cụ của trò chơi cho đầy đủ và chu đáo tránh tình trạng qua loa xuề xoà làm mất tác dụng của trò chơi và làm giảm tính giáo dục thông qua trò chơi.
V. KẾT QUẢ THỰC HIỆN
 Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu đề tài, bản thân tôi nhận thấy việc đưa ra hình thức trò chơi vào trong các giờ học Toán ở Tiểu học nói chung và giờ học Toán lớp 3 nói riêng là rất cần thiết. Bởi sử dụng trò chơi học tập không chỉ giúp cho học nắm vững được, củng cố được nội dung kiến thức Toán một cách nhẹ nhàng mà còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, trí tưởng tượng, khả năng diễn đạt mạch lạc và nhất là tạo cho học sinh hứng thú, niềm vui, lòng say mê học tập đối với môn Toán. Từ đó, rèn luyện cho học sinh có những đức tính, phẩm chất và phong cách làm việc của người lao động mới. Và cũng qua việc áp dụng thực tiễn tôi thấy được rằng so với trước đậy, học sinh đã tự giác, tích cực hơn trong học tập. Ngay cả những học sinh trước đây nhút nhát, ít hoạt động bây giờ cũng bước đầu hoạt động có hiệu quả và rất đáng khen, tiết học trở nên sôi nổi, hào hứng hơn.
 Kết quả khảo sát thực tiễn môn Toán đến giữa học kì II của lớp tôi như sau:
TSHS/35
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
TS
%
TS
%
TS
%
Cuối học kì I
13
37%
22
63%
0
0%
Giữa học kì II
17
49%
18
51%
0
0%
 So với kết quả khảo sát trước khi thực hiện đề tài, tôi thấy kết quả học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt so với đầu năm. Các em nắm chắc kiến thức và hoàn thành bài rất tốt. Qua thực tế giảng dạy hàng ngày, tôi thấy với cách tổ chức một số trò chơi trong giờ học Toán như tôi đã trình bày ở trên mang lại hiệu quả cao. Các em hào hứng tham gia, phát huy được tính sáng tạo và năng lực tư duy. Học sinh thích học môn Toán, tích cực chủ động trong việc lĩnh hội kiến thức mới và vận dụng vào làm bài tập tốt. 
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
I. KẾT LUẬN CHUNG
 Qua quá trình tìm hiểu nghiên cứu đề tài này, tôi nhận thấy việc đưa hình thức trò chơi và trong giờ học toán Tiểu học nói chung giờ học toán 3 nói riêng là rất hợp lý và cần thiết. Bởi vì sử dụng trò chơi học tập không chỉ giúp học sinh nắm được, củng cố được nội dung kiến thức toán một cách nhẹ nhàng mà còn giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, phát triển trí tưởng tượng, óc sáng tạo, khả năng diễn đạt mạch lạc và nhất là tạo được hứng thú học tập, tạo niềm vui, lòng say mê học tập. Từ đó rèn đức tính chăm chỉ, tự tin, năng động sáng tạo góp phần rèn luyện cho học sinh có những đức tính, phẩm chất và phong cách làm việc của người lao động trong thời đại mới.
 Trò chơi học tập là một loại hình hoạt động vui chơi có nhiều tác dụng trong các giờ học của học sinh tiểu học. Trò chơi học tập tạo ra không khí vui tươi, hồn nhiên, sinh động trong giờ học. Nó còn kích thích được trí tưởng tượng, tò mò, ham hiểu biết ở trẻ. Vì vậy người giáo viên cần nắm vững đặc điểm tâm sinh lí của học sinh tiểu học từ đó lựa chọn thiết kế trò chơi cho phù hợp.
 Việc tổ chức trò chơi trong các giờ học toán là vô cùng cần thiết. Song không nên quá lạm dụng phương pháp này, ở mỗi giờ học ta chỉ nên tổ chức cho các em chơi từ 1 đến 2 trò chơi. Nếu chơi trò chơi để củng cố bài có thể thực hiện từ 3 đến 5 phút. Ngoài ra có thể hướng dẫn học sinh làm bài tập thông qua các trò chơi có thể thực hiện từ 5 đến 7 phút. Do vậy người giáo viên cần có kỹ năng tổ chức, hướng dẫn các em thực hiện các trò chơi thật hợp lý và đồng bộ, phát huy được tối đa vai trò của học sinh mà không lãng phí thời gian.
 Khi tổ chức trò chơi học tập nói chung và môn toán lớp 3 nói riêng, chúng ta phải dựa vào nội dung bài học, vào điều kiện cơ sở vật chất của trường, thời gian trong từng tiết học mà lựa chọn hoặc thiết kế các trò chơi cho phù hợp. Song để tổ chức được trò chơi toán học có hiệu quả đòi hỏi mỗi người thầy phải có kế hoạch, chuẩn bị thật chu đáo cho mỗi trò chơi. Giáo viên cần phải có sự sáng tạo, sưu tầm các vật liệu đơn giản để làm đồ dùng trong trò chơi.
II. KHUYẾN NGHỊ
 Trên đây là một số kinh nghiệm của tôi trong việc tổ chức một số trò chơi Toán học lớp 3 nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh mà tôi đã thực hiện trong năm học này. Mặc dù luôn mong muốn tiến tới mục đích bằng tất cả cố gắng của mình, song do khả năng và điều kiện thời gian có hạn nên chắc chắn sẽ còn nhiều hạn chế. Tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến, bổ sung của các cấp lãnh đạo và các bạn đồng nghiệp để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. 
Tôi xin chân thành cảm ơn !
 Ba Vì, ngày 25 tháng 3 năm 2023 
 Tác giả sáng kiến
 Phùng Thị Hậu