Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hoạt động khởi động trong dạy học môn Toán THPT nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo cho học sinh

ợp kết quả. 
 - Dẫn dắt vào bài mới. 
 Đặt vấn đề 
Nếu biết đạo hàm của một hàm số, ta có thể suy ngược lại được hàm số 
“gốc” của hàm số ấy không? Nếu ( ) ( )F x f x = thì ( )F x C
 + có bằng ( )f x 
hay không? Câu trả lời có trong bài học hôm nay. 
 Ví dụ 5: Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động bài 
“Mặt cầu” ( Tiết 15 - Hình học 12) 
 a) Mục tiêu: 
 - Tạo sự gần gủi, thoải mái, nhẹ nhàng cho học sinh để vào bài mới. 
 - Tạo tình huống để học sinh tiếp cận với khái niệm "Mặt cầu". 
 b) Nội dung: 
 - Giáo viên đưa ra các câu hỏi 
 H1: Nhắc lại định nghĩa đường tròn trong mặt phẳng? 
 H2: Mặt cầu được định nghĩa như thế nào? 
 - Giáo viên trình chiếu, giới thiệu một số hình ảnh trong thực tế liên quan đến 
mặt cầu trong không gian. 
 - Những hình ảnh trình chiếu: 
41 
 c) Sản phẩm: 
 - Câu trả lời của học sinh: Đường tròn tâm O bán kính ¡ là tập hợp tất cả các 
điểm M trong mặt phẳng sao cho khoảng cách từ M tới tâm O bằng một khoảng 
không đổi ¡ . 
 d) Tổ chức thực hiện: 
 *) Chuyển giao nhiệm vụ 
 - Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm 
 - Giáo viên cho học sinh quan sát hình ảnh trên máy chiếu và đặt câu hỏi cho 
học sinh 
 *) Thực hiện nhiệm vụ 
 - Học sinh quan sát hình ảnh, thảo luận theo nhóm để tìm câu trả lời viết vào 
bảng phụ. 
 - Giáo viên quan sát, hỗ trợ 
 *) Báo cáo, thảo luận 
 - Các nhóm học sinh treo bảng phụ viết câu trả lời cho các câu hỏi. 
 - Học sinh quan sát các phương án trả lời của các nhóm bạn. 
 - Học sinh đặt câu hỏi cho các nhóm bạn để hiểu hơn về câu trả lời. 
 - Giáo viên quan sát, lắng nghe, ghi chép. 
 *) Đánh giá, nhận xét, tổng hợp 
42 
 - Giáo viên nhận xét thái độ làm việc, phương án trả lời của các nhóm, ghi nhận 
và tuyên dương nhóm có câu trả lời tốt nhất. Động viên các nhóm còn lại tích cực, cố 
gắng hơn trong các hoạt động học tiếp theo. 
 Đặt vấn đề: Vậy trong không gian mặt cầu được định nghĩa như nào và các 
khái niệm liên quan. Vị trí tương đối của mặt cầu và mặt phẳng, của mặt cầu và đường 
thẳng, các công thức tính diện tích mặt cầu, thể tích khối cầu. Vì vậy hôm nay chúng ta 
sẽ đi tìm hiểu nội dung bài “Mặt cầu”. 
 Ví dụ 6: Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động bài 
“Số phức” (Tiết 62 - Giải tích 12) 
 a) Mục tiêu: 
 - Sử dụng các kiến thức đã biết giải quyết các tình huống toán học, tạo ra nhu 
cầu phát triển toán học trên cơ sở đó tiếp cận kiến thức mới một cách tự nhiên. 
 b) Nội dung: 
 - Giáo viên hướng dẫn, tổ chức học sinh ôn tập, tìm tòi các kiến thức liên quan 
bài học đã biết 
 H1- Nêu lại các tập hợp số đã học ? Có tập hợp nào chứa tập ¡ không? 
 H2- Giải các phương trình sau: a. 2 4 3 0x x− + = . 
 b. 2 6 9 0.x x− + − = 
 c. 2 1 0.x + = 
 H3: Có tồn tại tập hợp số nào để trong tập hợp đó phương trình 2 1 0x + = có 
nghiệm hay không? 
 c) Sản phẩm: 
 - Câu trả lời của học sinh 
 L1- Các tập hợp đã học , , ,¥ ¢ ¤ ¡ . Không có tập hợp nào chứa tập ¡ . 
 L2- a. Phương trình có hai nghiệm phân biệt 1 21; 3.x x= = 
 b. Phương trình có nghiệm kép 1 2 3.x x= = 
 c. Phương trình vô nghiệm. 
 L3- Học sinh suy nghĩ, thảo luận ( Giáo viên phải chuẩn bị hai phương án khi 
học sinh trả lời có và không có) 
 d) Tổ chức thực hiện: 
43 
 *) Chuyển giao nhiệm vụ 
 - Giáo viên nêu câu hỏi 
 *) Thực hiện 
 - Học sinh suy nghĩ độc lập, thảo luận cặp đôi 
 *) Báo cáo, thảo luận 
 - Giáo viên gọi 2 học sinh đứng tai chỗ trả lời câu hỏi của mình của mình 
 - Các học sinh khác nhận xét, bổ sung để hoàn thiện câu trả lời. 
 *) Đánh giá, nhận xét, tổng hợp 
 - Giáo viên đánh giá thái độ làm việc, phương án trả lời của học sinh, ghi nhận 
và tổng hợp kết quả. 
 Dẫn dắt vào bài mới. 
 Ta đã biết các phương trình bậc hai với biệt số âm không có nghiệm thực. Với 
mong muốn mọi phương trình bậc n đều có nghiệm người ta đã nghiên cứu mở rộng 
tập hợp số thực, trong tập hợp đó phương trình 2 1 0x + = luôn có hai nghiệm phân 
biệt. Vậy đó là tập hợp nào, cô trò chúng ta cùng nghiên cứu bài học này, bài “SỐ 
PHỨC”. 
 Ví dụ 7: Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động bài 
“Quy tắc tính đạo hàm - III: Đạo hàm của hàm hơp ” (Tiết 71 - Đại số và giải tích 
11) 
 a) Mục tiêu: 
 - Sử dụng các kiến thức đã biết giải quyết các tình huống toán học, tạo ra tình 
huống có vấn đề yêu cầu học sinh suy nghĩ trên cơ sở đó tiếp cận kiến thức mới một 
cách tự nhiên. 
 b) Nội dung: 
 - Giáo viên hướng dẫn, tổ chức học sinh ôn tập, tìm tòi các kiến thức liên quan 
bài học đã biết 
 H- Tìm đạo hàm của các hàm số sau: 
 a. ( )
2
1 .y x= − b. 2 1.y x= + 
 c) Sản phẩm: 
 - Câu trả lời của học sinh 
44 
 L. a. ( )2 1 .y x = − − b. 
1
.
2 1
y
x
 =
+
 d) Tổ chức thực hiện: 
 *) Chuyển giao nhiệm vụ 
 - Giáo viên nêu câu hỏi 
 Chia lớp làm 4 đội 
 Đội 1: Tính đạo hàm câu a bằng định nghĩa 
 Đội 2: Tính đạo hàm câu a bằng công thức hàm số thường gặp. 
 Đội 3: Tính đạo hàm câu b bằng định nghĩa 
 Đội 4: Tính đạo hàm câu b bằng công thức hàm số thường gặp. 
 *) Thực hiện 
 - Học sinh thảo luận theo đội 
 - Giáo viên bao quát, theo dõi 
 *) Báo cáo, thảo luận 
 - Giáo viên cho các đội trình bày lời giải của tổ mình trên bảng. 
 -Tổ chức cho các đội trao đổi, so sánh kết quả và tìm sai lầm trong lời giải. 
 *) Đánh giá, nhận xét, tổng hợp 
 - GV đánh giá thái độ làm việc, phương án trả lời của học sinh, ghi nhận và 
tổng hợp kết quả. 
 Dẫn dắt vào bài mới. 
 Ta không thể áp dụng công thức tính đạo hàm của các hàm số thường gặp cho 
các hàm số này được, vì các hàm số này không phải là hàm số thường gặp. Vậy chúng 
được gọi là hàm số gì và muốn tính đạo hàm của các hàm số đó chúng ta áp dụng 
công thức nào. Câu trả lời sẽ có trong bài học hôm nay “ Đạo hàm của hàm hơp”. 
 Ví dụ 8: Sử dụng tình huống có vấn đề khi thiết kế hoạt động khởi động bài 
“Xác suất của biến cố ” ( Tiết 31 - Đại số và giải tích 11) 
 a) Mục tiêu: 
 - Sử dụng các kiến thức thực tiễn tạo ra tình huống có vấn đề thôi thúc học sinh 
có nhu cầu dùng kiến thức toán học để giải quyết từ đó tạo hứng thú cho bài học mới. 
 b) Nội dung: 
 - Giáo viên trình chiếu hình ảnh về đánh số đề, đặt ra bài toán cho cả lớp suy 
45 
nghĩ 
 H1: Hình ảnh trên màn hình là hình ảnh gì? 
 Giáo viên đặt ra bài toán như sau: “Bạn đặt một số tiền a đồng để mua một con 
số từ 00 đến 99. Nếu cuối ngày hai con số của bạn trùng với hai con số của xổ số đặc 
biệt do nhà nước phát hành trong ngày hôm đó thì bạn sẽ được gấp số tiền gấp 70 lần 
số tiền bạn đầu tư tức là 70 a . Nếu không trùng bạn mất số tiền ban đầu” . 
 - Giáo viên đạt câu hỏi cho học sinh 
 H2: Có nên chơi số đề hay không? 
 c) Sản phẩm: 
 - Câu trả lời của học sinh 
 L1: Hình ảnh đánh số đề 
 L2: Học sinh thảo luận, suy nghĩ 
 d) Tổ chức thực hiện 
 *) Chuyển giao nhiệm vụ 
 - Giáo viên cho học sinh quan sát hình ảnh trên màn hình đặt câu hỏi cho cả 
lớp 
 H1: Các em cho biết hình ảnh trên là hình ảnh gì? 
 - Giáo viên trình chiếu bài toán trên màn hình, cho học sinh đọc và đặt ra câu 
hỏi 
 H2: Có nên chơi số đề hay không? 
 *) Thực hiện 
46 
 - Học sinh theo dõi vi deo, dùng kiến thức thực tiễn, kiến thức toán học để trả 
lời câu hỏi của giáo viên. 
 - Giáo viên bao quát, theo dõi 
 *) Báo cáo, thảo luận 
 - Giáo viên gọi 2 học sinh trả lời câu 1 
 - Giáo viên gọi 5 học sinh đứng tại chỗ nêu ý kiến của mình về câu hỏi 2 
 -Tổ chức cho học sinh trao đổi, thảo luận đưa ra câu trả lời cho câu hỏi 2. 
 *) Đánh giá, nhận xét, tổng hợp 
 - Giáo viên đánh giá thái độ làm việc, phương án trả lời của học sinh, ghi nhận 
và tổng hợp kết quả. 
 Dẫn dắt vào bài mới. 
 Đánh đề hiện nay là một vấn nạn trong xã hội, vì vậy đánh đề lời hay lỗ mà 
nhiều người lại đam mê như vậy? Chúng ta sẽ là những người tiên phong xóa bỏ vấn 
nạn này ssau khi học bài “Xác suất của biến cố” nhé. 
 *) Đánh giá hiệu quả sau khi thiết kế hoạt động khởi động bằng phương 
pháp sử dụng tình huống có vấn đề 
 Sử dụng tình huống có vấn đề trong hoạt động khởi động đã tạo ra nhu cầu của 
sự hiểu biết, kích thích hoạt động trí tuệ của học sinh nhằm đạt nhu cầu nhận thức . 
Tình huống có vấn đề hướng sự suy nghĩ của học sinh vào một mục đích cụ thể làm 
cho học sinh hiểu rõ ý nghĩa của vấn đề sắp nghiên cứu, vấn đề cần phải giải quyết, từ 
đó mà hoạt động tư duy được hướng tới mục tiêu rõ ràng và đạt hiệu quả hơn. 
Qua các tình huống có vấn đề học sinh được tập duyệt, rèn luyện thói quen tự đề xuất 
và giải quyết vấn đề , thói quen tự học tập, tự nghiên cứu. 
 IV.Hiệu quả mang lại của sáng kiến: 
 *) Kết quả khảo sát 
 Bảng kháo sát thái độ học tập của học sinh sau tiết học 
Năm 
học 
Lớp 
Không sử dụng phương pháp 
của đề tài 
Lớp 
Sử dụng phương pháp của 
đề tài 
Thích 
Không 
thích 
Dễ 
hiểu 
Khó 
hiểu 
Thích 
Không 
thích 
Dễ 
hiểu 
Khó 
hiểu 
2020
10A1 
38 hs 
13hs 
34.2% 
25hs 
65.8% 
16hs 
42% 
22hs 
58% 
10A3 
41hs 
29hs 
76.3% 
9 
23.7% 
30hs 
79.9% 
8hs 
21.1% 
47 
2021 11A4 
34hs 
12hs 
35.3% 
22hs 
64.7% 
11hs 
32.3% 
23hs 
67.7% 
11A5 
35hs 
27hs 
77% 
8hs 
23% 
29hs 
82.8% 
6 hs 
17.2% 
 12A6 
33hs 
10hs 
30.3% 
23hs 
69.7% 
12hs 
36.4% 
21hs 
63.6% 
12A5 
33hs 
25hs 
75.8% 
8hs 
24.2% 
29hs 
87.9% 
4hs 
12.1% 
 Như vậy, qua việc áp dụng đề tài này tại một số lớp ở trường, tôi thấy học sinh 
rất ủng hộ và tỏ ra thích thú với phương pháp dạy học này. Các em được giải tỏa áp 
lực tâm lý kiểm tra bài cũ, mạnh dạn bày tỏ suy nghĩ của mình, giờ học sôi nổi, sinh 
động, thực sự gây hứng thú cho học sinh. Với phương pháp này, việc lĩnh hội tri thức 
của các em có tính hiệu quả cao, khắc phục sự tẻ nhạt của bộ môn, kích thích tính 
khám phá, tạo sự bình đẳng thân thiện trong lớp học. 
Với những lớp học không áp dụng đề tài này thì vẫn còn tình trạng học sinh lo lắng sợ 
bị kiểm tra bài cũ, tinh thần học tập uể oải, không khí giờ học nặng nề và hiệu quả giờ 
học thấp. 
 Bản thân tôi, sau khi áp dụng đề tài cho các tiết học tôi thấy giờ học đã thay đổi 
rất nhiều theo hướng tích cực, với sự chuẩn bị chu đáo về cách thiết kế, về mặt kiến 
thức, sự hợp tác nhuần nhuyễn giữa thầy và trò nên giờ học không còn cứng nhắc, đơn 
điệu, không còn kiểu dạy truyền thụ một chiều mà giờ học thực sự đã được học sinh 
chờ đón một cách háo hức. 
 V. Khả năng ứng dụng và triển khai: 
 - Sáng kiến được sử dụng trong quá trình dạy học bộ môn Toán ở trường THPT, 
nhằm tạo mối quan hệ gắn kết giữa giáo viên và học sinh, tạo điều kiện cho học sinh 
phát huy tính tích cực, sáng tạo trong học tập từ đó học sinh thêm yêu bộ môn Toán và 
hiệu quả học Toán đạt cao hơn. 
- Sáng kiến không chỉ áp dụng ở bộ môn Toán là nó áp dụng được ở tất cả các 
môn học khác, nó giúp cho học sinh luôn có hứng thú “Mỗi ngày đến trường là một 
ngày vui”. 
 VI. Ý nghĩa của sáng kiến: 
- Sáng kiến được áp dụng cho mọi đối tượng học sinh. 
- Sáng kiến góp phần rèn luyện tính tích cực, sáng tạo cho học sinh, giúp học 
sinh phát huy tính tìm tòi, khám phá, phát triển năng lực tự học, năng lực tính toán, 
48 
năng lực hợp tác .. 
PHẦN: KẾT LUẬN 
 I. Những bài học kinh nghiệm: 
 Đổi mới phương pháp dạy học nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả 
giáo dục về kiến thức - kỹ năng và hình thành những năng lực cần thiết cho học sinh 
trong thời đại mới; để thực hiện được điều đó thì vai trò của người giáo viên cần tiên 
phong đi đầu trong công tác đổi mới. Việc đổi mới không phải bắt đầu từ hoạt động 
49 
học mà cần bắt đầu từ hoạt động dạy của người thầy. Hoạt động dạy- học lúc này 
chuyển từ việc lấy giáo viên hay học sinh làm trung tâm sang lấy hoạt động học của 
học sinh làm trung tâm; tất cả các hoạt động tiến hành trong tiết học đều hướng tới 
mục tiêu là hoạt động học của học sinh, thông qua hoạt động học để học sinh tích cực 
và chủ động tiếp thu kiến thức - kỹ năng và hình thành năng lực. Để định hướng và tạo 
đà cho các hoạt động học tập, hình thành kiến thức trong mỗi tiết học thì việc khởi 
động là cần thiết, do đó đổi mới cần thiến hành trước tiên từ hoạt động khởi động. 
 Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và vận dụng các giải pháp đổi mới nhằm 
phát huy tính tích cực của học sinh trong các tiết học, tôi nhận thấy việc đổi mới hoạt 
động dạy học là cần thiết. trong đó hoạt động khởi động cần được quan tâm đầu tư đổi 
mới đúng mức để tiết học sôi nổi, hứng thú và tạo tâm lý tích cực cho học sinh ngay từ 
đầu mỗi tiết học. 
 Để hoạt động khởi động có hiệu quả cao đòi hỏi người giáo viên phải dành thời 
gian tìm tòi, nghiên cứu để chọn được phương pháp thích hợp cho mỗi bài học, tránh 
sự trùng lặp, quá đà, rời rạc hay nội dung khởi động xa rời kiến thức bài học mới. 
 II. Những kiến nghị, đề xuất: 
 Để đề tài thực sự mang lại hiệu quả tôi xin kiến nghị và đề xuất một số nội dung 
sau: 
 - Tạo điều kiện cho các giáo viên nói chung và giáo viên Toán nói riêng trong 
các trường THPT tiếp cận với đề tài và áp dụng đề tài trong quá trình dạy học. 
 - Mong muốn nhận được sự phản hồi và góp ý của giáo viên và học sinh để tiếp 
tục mở rộng, phát triển và hoàn thiện đề tài. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 1. SGK Đại số 10, SGK Hình học 10 – NXB Giáo Dục 
 2. SGK Đại số và giải tích 11, SGK Hình học 11 – NXB Giáo Dục 
 3. SGK Giải tích 12, SGK Hình học 12 – NXB Giáo Dục 
 4. Vũ Hữu Bình (năm 1998): Phương pháp giảng dạy môn Toán- NXB GD. 
 5. Trần Phương, Nguyễn Đức Tuấn: Sai lầm thường gặp và các sáng tạo khi 
50 
giải Toán: NXB Hà Nội 
 6. Website 
 7. Website 
 8. SKKN của các đồng nghiệp 
PHỤ LỤC 1 
 Phiếu khảo sát ý kiến giáo viên để tìm hiểu thực trạng vấn đề 
 PHIẾU KHẢO SÁT DÀNH CHO GIÁO VIÊN 
Họ và tên Số điện thoại. 
Giáo viên môn:...Trường THPT.. 
(Cảm ơn thầy - cô bởi sự hợp tác điền thông tin vào phiếu khảo sát) 
Câu 1: Thầy (cô) có thực hiện hoạt động khởi động trong tiết học hay không? 
51 
W Có 
W Không 
Câu 2: Cơ sở tiến hành khởi động là từ đâu? 
W Xuất phát từ bài cũ 
WXuất phát từ nội dung liên quan bài mới 
WXuất phát từ những nội dung liên quan đến tên bài mới 
Câu 3: Thầy (Cô) tổ chức hoạt động khởi động nhằm mục đích gì? 
W Kiểm tra bài cũ của học sinh 
W Tạo hứng thú cho học sinh 
W Tạo tình huống có vấn đề để vào bài 
Câu 4: Cách thức tiến hành hoạt động khởi động thầy cô thường làm gì? 
W Tổ chức thành hoạt động 
W Dẫn dắt 
W Khác 
Câu 5: Người thực hiện hoạt động khởi động là ai? 
W Giáo viên 
W Học sinh 
W Giáo viên và học sinh 
Câu 6: Mức độ thu hút và hiệu quả của hoạt động khởi động như thế nào? 
W Cao 
W Thấp 
W Trung bình 
 PHỤ LỤC 2 
MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG CÁC BÀI DẠY 
MÔN TOÁN TRƯỜNG THPT NƠI TÁC GIẢ CÔNG TÁC 
52 
Hoạt động khởi động bài: Bài tập tích của một số với một véc tơ, tiết 8 - hình học 10 
tại lớp 10A3 
Hoạt động khởi động bài: Khái niệm mặt tròn xoay, tiết 11 - hình học 12, tại lớp 12A5 
53 
Hoạt động khởi động bài: Bài tập: Hoán vị - Chỉnh hơp - Tổ hơp, tiết 25 - Đại số và 
giải tích 11 , tại lớp 11A5