Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp để nâng cao khả năng tự học môn Toán cho học sinh lớp 6

ếp thu kiến thức, kinh nghiệm. Việc học hàm chứa tự học. Tự học không có nghĩa chỉ là việc học ngoài giờ lên lớp, mà hoạt động học còn được diễn ra trên lớp dưới sự hướng dẫn, tổ chức, chỉ đạo của giáo viên. Học và tự học có mối liên hệ mật thiết với nhau và kết quả đem lại tùy thuộc vào mức độ tự lực và trình độ khác nhau của mỗi học sinh, vào kinh nghiệm tổ chức, hướng dẫn việc học của mỗi giáo viên.
Thực trạng vấn đề nghiên cứu
Thuận lợi
Phía nhà trường: Nhà trường luôn đặt chất lượng dạy học lên hàng đầu. Việc đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin rất được chú trọng và khuyến khích áp dụng. Nhà trường cũng luôn tạo điều kiện và động viên giáo viên trong việc sáng tạo đồ dùng dạy học phù hợp, hiệu quả.
Phía giáo viên: Bản thân tôi dạy học đã được 6 năm, rất yêu nghề và luôn tìm tòi những phương pháp dạy học phù hợp với các đối tượng HS, có điều kiện được dạy học chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 và sách giáo khoa mới từ năm đầu tiên áp dụng. Tôi hiểu đối với với việc dạy học Toán, giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh và cần hướng dẫn học sinh phương pháp học hiệu quả. Khoa học công nghệ ngày càng phát triển cũng đã tạo điều kiện cho giáo viên có điều kiện tìm tòi, học hỏi, trau dồi được khả năng về công nghệ thông tin và ứng dụng vào dạy học.
Phía học sinh, phụ huynh: Học sinh trường THCS Thượng Thanh ngoan ngoãn, biết nghe lời, nhiều học sinh yêu thích việc học tập. Phụ huynh cũng rất quan tâm đến việc học tập của con cái và cố gắng tạo điều kiện, sẵn sàng hợp tác với giáo viên để hỗ trợ con em mình hoàn thành những nhiệm vụ học tập trên lớp cũng như ở nhà.
Công nghệ thông tin ngày càng phát triển, góp phần thúc đẩy một nền giáo dục mở, giúp con người trao đổi và tìm kiếm kiến thức một cách hiệu quả. Việc truyền thụ, cung cấp kiến thức được hỗ trợ bởi công nghệ thông tin giúp giáo viên không bị hạn chế thời gian trên lớp, tạo điều kiện cho học sinh có thể học tập và tiếp thu kiến thức một cách linh động và thuận tiện.
Khó khăn
Chương trình, sách giáo khoa môn Toán theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 có nhiều thay đổi, lại đang ở những năm đầu thực hiện cũng gây khó khăn, bỡ ngỡ nhất định cho giáo viên và học sinh.
Còn học sinh khối 6 có ý thức tự học chưa cao, chưa có thói quen tự ôn lại bài, chuẩn bị bài trước khi đến lớp. Học sinh còn chưa tự giác, có tính ỷ lại, chỉ tiếp thu kiến thức một cách thụ động, chưa có thói quen làm các bài tập tương tự mà giáo viên giao, chưa có phương pháp học. Từ đó dẫn đến học sinh mất căn bản, không ham học.
Cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ thì bên cạnh đó, sự ảnh hưởng của mạng xã hội càng làm cho học sinh thiếu nghiêm túc trong việc học. Bài tập về nhà nhiều học sinh còn ngại suy nghĩ, chỉ chờ thầy cô và các bạn chữa rồi chép.
Phụ huynh chưa nắm được chương trình giáo dục phổ thông mới, nhiều học sinh vẫn còn lúng túng, chưa tìm được giải pháp tự học hiệu quả, chưa được định hướng một cách cụ thể trong hoạt động tự học của bản thân.
Giáo viên chưa kiểm tra được thường xuyên việc tự học của học sinh do không đủ thời gian để kiểm tra trên lớp, sĩ số lớp đông, khung chương trình giáo dục phổ thông mới có nhiều chủ đề không đủ thời gian luyện tập.
Khảo sát thực trạng trước khi áp dụng đề tài
Trước khi áp dụng đề tài, tôi đã tiến hành khảo sát chất lượng học tập môn Toán đầu năm của học sinh lớp 6A5 năm học 2022 – 2023 và lớp 6A2 năm học 2023 – 2024 và thu được kết quả như sau:
Lớp
Năm học
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung
bình
Yếu
6A5
2022 - 2023
40
8
14
16
2
6A2
2023 - 2024
42
15
23
4
0
KẾT QUẢ KHẢO SÁT 6A5 NĂM HỌC 2022-2023
Yếu
5%	Giỏi
20%
Trung bình 40%
Khá 35%
KẾT QUẢ KHẢO SÁT 6A2 NĂM HỌC 2023 - 2024
Yếu
Trung bình	0%
9%
Giỏi 36%
Khá 55%
Biểu đồ 1. Chất lượng giảng dạy của lớp 6A5 và 6A2 trước khi áp dụng giải pháp
Kết quả khảo sát cho thấy kết quả học tập của học sinh lớp 6 ở môn Toán chưa cao. Trước thực trạng này, tôi đã tự đặt câu hỏi cho mình rằng: Làm thế nào để tôi có thể giúp học sinh nâng cao khả năng tự học trong môn Toán? Làm thế nào để các học sinh của tôi chủ động hơn trong việc học, tự tư duy, kiếm tìm kiến thức và tự giác ôn lại bài đã học? Vì vậy, việc rèn kĩ năng tự học cho học sinh là rất cần thiết, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán nói chung và chất lượng môn Toán cho hai lớp 6A5 và 6A2.
Nội dung giải pháp
Giải pháp 1. Hệ thống kiến thức bài học
Hệ thống kiến thức bài học là một quá trình thực hiện các thao tác logic để sắp xếp kiến thức vào một hệ thống nhất định. Việc hệ thống kiến thức giúp học sinh chuyển các kiến thức từ sách giáo khoa, bài giảng, bài tập hay các nguồn thông tin khác thành tri thức mang tính hệ thống, thu nạp theo một quy trình cá nhân nhận thức phù hợp với năng lực của người học. Hệ thống hóa kiến thức giúp học sinh rèn luyện những phẩm chất trí tuệ như: tư duy phản biện, phân tích, tổng hợp, khái quát, so sánh, liên kết, vận dụng và sáng tạo.
Hệ thống kiến thức là một kỹ năng quan trọng và cần thiết cho việc học tập, giúp học sinh nắm được bản chất, nguyên lý và cấu trúc của các kiến thức, từ đó có thể ghi nhớ, hiểu và vận dụng chúng một cách hiệu quả và bền vững, giúp người học tiết kiệm thời gian, nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc học, phát triển khả năng tự học, tự lập, tự tin trong việc giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Trước mỗi bài học trên lớp, tôi yêu cầu học sinh đọc trước nội dung bài và tự tóm tắt lại những nội dung chính của bài, viết lại các công thức, khái niệm vào vở. Việc này giúp học sinh tiết kiệm được thời gian, xác định được kiến thức trọng tâm và nắm vững nội dung bài học.
+ Đối với các bài lý thuyết, học sinh ghi tóm tắt lại các khái niệm, tính chất một cách ngắn gọn, gạch chân các từ khóa quan trọng.
+ Đối với các bài có công thức tính toán, học sinh ghi lại các công thức (có thể đóng khung hoặc ghi bút đỏ).
Sau mỗi bài học trên lớp, tôi cũng yêu cầu học sinh tóm tắt nội dung đã học dưới dạng sơ đồ. Việc này giúp học sinh vừa ôn tập lại kiến thức đã học, vừa nắm được mối liên hệ giữa các đơn vị kiến thức. Học sinh có thể tự kiểm tra lại mức độ kiến thức và là dịp để học sinh học thuộc bài.
Tóm tắt bài phép nhân, chia số tự nhiên
Sơ
đồ bài cộng trừ số tự nhiên
Qua việc tóm tắt, vẽ sơ đồ bài vừa học, học sinh được tiếp cận kiến thức ít nhất 3 lần: Tóm tắt trước bài ở nhà, học ở trên lớp, vẽ sơ đồ kiến thức đã học.
Về cách nộp bài, để tổng hợp được bài của cả lớp, mỗi phần kiến thức, học sinh sẽ nộp trên đường link Padlet mà giáo viên đã tạo trước đó. Mỗi bạn học sinh có thể lựa chọn hình thức như vẽ sơ đồ ra giấy hoặc vẽ bằng phần mềm, làm video, tóm tắt bằng cách gạch đầu dòng,......
HS nộp bài trên Padlet	Hệ thống kiến thức dưới dạng video
Đối với các bài ôn tập tổng hợp cuối chương, khi đã học hết nội dung kiến thức của cả chương, tôi sẽ giao nhiệm vụ cho từng tổ thiết kế bộ câu hỏi ôn tập chương dưới dạng trắc nghiệm. Sau khi được giáo viên duyệt, học sinh sẽ đưa bộ câu hỏi này trên các phần mềm như Kahoot, Quizizz, Blooket,..... để tổ chức ôn tập trên lớp dưới dạng các trò chơi.
Các câu hỏi ôn tập	Ôn tập chương trên Quizizz
Giải pháp 2. Giao phiếu bài tập trên phần mềm Liveworksheets
Hiện nay, có rất nhiều phần mềm cũng như công cụ hỗ trợ giảng dạy nhằm đưa những kiến thức đến với học sinh một cách thú vị hơn, dễ dàng hơn. Trong đó, Liveworksheets được đánh giá là phần mềm tập trung nâng cao tính tương tác giữa giáo viên và học sinh hiệu quả nhất.
Đây là công cụ cho phép giáo viên tạo các bảng tính tương tác cho học sinh. Giáo viên có thể chuyển đổi các trang tính dưới dạng in truyền thống như doc, pdf, jpg,... thành các bài tập trực tuyến với khả năng chỉnh sửa dễ dàng, gây hứng thú cho học sinh. Đặc biệt đối với môn Toán, khi soạn bài tập có hình vẽ hay là công thức toán học sẽ không bị lỗi phông.
Quy trình soạn phiếu bài tập trên phần mềm Liveworksheets
Bước 1: Dựa trên kiến thức trọng tâm và các dạng bài tập đã học, giáo viên liệt kê các kiến thức học sinh cần nắm được, các dạng bài tiêu biểu.
Bước 2: Soạn các câu hỏi trắc nghiệm và các bài tập cụ thể theo nội dung đã liệt kê trên file word hoặc powerpoint dưới dạng chọn đáp án đúng, điền đáp án, tích chọn đúng sai, ghép nối,...
Bước 3: Thiết kế phiếu bài tập tương tác trên phần mềm Liveworksheets theo nội dung đã định dạng.
Bước 4: Tùy chỉnh chế độ học sinh làm bài, đặt ra thời hạn làm bài và mức điểm.
Thiết kế phiếu bài tập tương tác	Cài đặt thời gian
Cài đặt điểm	Cài đặt câu trả lời
Một số ví dụ về phiếu bài tập tương tác môn toán 6.
Dựa trên kiến thức trọng tâm và các dạng bài tập đã học, tôi đã soạn các phiếu bài tập trên phần mềm Liveworksheets dưới dạng các bài tập tương tác như trắc
nghiệm, trả lời tự luận ngắn, kéo thả, ghép nối, tích đáp án,... Đây là một công cụ hiệu quả cho giáo viên khi giao bài về nhà cho học sinh.
Quy trình giao phiếu bài tập trên phần mềm Liveworksheets
Bước 1: Sau khi đã hoàn thành soạn phiếu trên phần mềm, giáo viên gửi đường link làm bài cho học sinh, nêu rõ thời hạn hoàn thành.
Mỗi tuần, dựa trên kiến thức học sinh đã học trong tuần hoặc khi kết thúc một đơn vị kiến thức, tôi sẽ soạn một phiếu bài tập tổng hợp dưới dạng trắc nghiệm, điền đáp án hoặc ghép nối trên phần mềm Liveworksheets và gửi tới học sinh. Học sinh sẽ tự thực hiện với thời hạn chậm nhất là sáng chủ nhật mỗi tuần.
Bước 2: Học sinh hoàn thành phiếu trong thời gian quy định.
Bước 3: Sau thời gian quy định, giáo viên kiểm tra thống kê lượt làm bài và điểm số của học sinh.
Giao diện làm bài của học sinh	Thống kê kết quả
Sau khi rà soát và tổng hợp kết quả học sinh đã tự kiểm tra, dựa trên kết quả này, tôi sẽ nắm được số lượng học sinh đã hoàn thành bài và kết quả của từng học sinh. Đối với những học sinh chưa hoàn thành phiếu bài tập, tôi sẽ tìm hiểu nguyên nhân và đưa ra biện pháp thích hợp. Từ đó, tôi đưa ra dự kiến những học sinh sẽ kiểm tra vào tuần tiếp theo.
Việc giao phiếu bài tập trên Liveworksheets giúp tôi có thể:
+ Thống kê được kết quả làm bài của học sinh, kiểm soát được việc làm bài ở nhà
+ Nhắc nhở, đôn đốc đối với những học sinh chưa hoàn thành bài
+ Nắm được những lỗi sai học sinh hay mắc phải, từ đó tập hợp chữa và chốt lại kiến thức.
Phiếu bài tập trên sẽ được tôi chữa vào tuần tiếp theo và chỉ rõ những lỗi sai học sinh hay mắc phải cũng như có thể động viên, khen thưởng kịp thời những
học sinh có tiến bộ. Bên cạnh đó, tôi sẽ đưa ra các bài kiểm tra thường xuyên trên lớp gồm các bài tập tương tự với các bài tập học sinh đã thực hiện trên phiếu.
Giải pháp 3. Phân loại và dạy học theo đối tượng
Việc phân loại đối tượng học sinh là rất quan trọng và cần thiết do sĩ số lớp hiện nay đông và chất lượng học sinh không đồng đều. Ngay từ đầu năm học, sau khi tiến hành khảo sát chất lượng học sinh, tôi đã phân loại học sinh theo các nhóm: Khá – Giỏi, Trung bình, Yếu – Kém.
Đối với từng đối tượng học sinh, tôi sẽ áp dụng các phương pháp khác nhau. Về vị trí ngồi, nhóm học sinh có học lực yếu nhất được bố trí ngồi gần bàn giáo viên để tôi có thể tiện theo dõi và giúp đỡ. Đồng thời cử những học sinh học khá giỏi ngồi gần để có thể hướng dẫn các bạn tự học.
Cùng với việc sắp xếp vị trí ngồi, tôi sẽ sử dụng phương pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh và giao nhiệm vụ vừa sức.
+ Đối với nhóm khá giỏi, sau khi hoàn thành bài tập trong sách, tôi giao thêm các câu hỏi phụ để kích thích học sinh tìm tòi, suy nghĩ.
+ Đối với nhóm yếu, tôi không yêu cầu học sinh phải hoàn thành tất cả các bài trong sách mà chỉ yêu cầu học sinh hoàn thành những bài tập ở mức độ cơ bản và phải nhớ được các kiến thức đã học (thuộc công thức, tính chất,.)
Hiệu quả của giải pháp
Qua khảo sát chất lượng sau khi áp dụng giải pháp này, tôi nhận ra rằng học sinh có chuyển biến rõ rệt. Tiết học trở nên thú vị và sôi nổi hơn, học sinh có hứng thú và có thể tiếp thu cũng như nắm kiến thức bài học tốt hơn. Bên cạnh đó, chất lượng kết quả kiểm tra đánh giá định kì môn Toán của lớp 6A5 và 6A2 trong học kì I cũng có những cải thiện tích cực hơn so với thời điểm khảo sát đầu năm học.

Lớp
Năm học
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
6A5
2022 - 2023
40
14
18
8
0
6A2
2023 - 2024
42
26
15
1
0
KẾT QUẢ HỌC KÌ I LỚP 6A5 NĂM HỌC 2022-2023
Trung	Yếu
bình	0%
20%	Giỏi
35%
Khá 45%

KẾT QUẢ HỌC KÌ I LỚP 6A2 NĂMTrHunỌgC 2023-2024
bình Yếu 2% 0%
Khá 36%
Giỏi 62%


Bên cạnh việc nâng cao chất lượng dạy học, thông qua việc áp dụng các giải pháp trên, có thể thấy rằng tỉ lệ yêu thích môn học này của học sinh đã tăng lên đáng kể, từ 51,2% đến 69,5% vào cuối học kì I. Chất lượng giảng dạy, điểm số của môn học đã được cải thiện rõ rệt. Từ đó có thể đưa ra một nhận định rằng việc hệ thống kiến thức bài học, làm phiếu học tập và kiểm tra đánh giá trong giảng dạy, phân loại và dạy học theo đối tượng thực sự có hiệu quả tích cực và tạo được hứng thú học tập cho các em.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Hệ thống kiến thức bài học, hoàn thành phiếu bài tập kết hợp với kiểm tra đánh giá, phân loại và dạy học theo đối tượng có vai trò hết sức to lớn đối với cả giáo viên và học sinh trong quá trình tổ chức dạy học.
Đối với học sinh, việc hệ thống kiến thức bài học bằng cách tóm tắt, vẽ sơ đồ giúp tổng hợp lại kiến thức đã học, tạo ra tính trực quan về kiến thức đó, từ đó giúp các em dễ dàng nắm bắt kiến thức, hiểu sâu kiến thức, vận dụng sáng tạo, linh hoạt, chủ động các kiến thức đã học, nâng cao hiệu quả học tập môn học. Nhiệm vụ hoàn thành phiếu bài tập kết hợp với kiểm tra đánh giá giúp học sinh củng cố, ôn luyện lại bài học và cũng định hướng cho học sinh phương pháp tự học thông qua các nhiệm vụ cụ thể. Việc phân loại và dạy học theo đối tượng giúp học sinh tiếp thu kiến thức phù hợp với bản thân. Từ đó, học sinh phát huy được tính chủ động, tích cực trong học tập, có ý thức chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp, rèn được thói quen tự học, tự tìm tòi.
Đối với giáo viên, việc xây dựng các phương pháp nâng cao khả năng tự học cho học sinh cũng là cơ hội được nâng cao khả năng sáng tạo và thực hiện được vai trò định hướng trong quá trình dạy học. giúp giáo viên làm tốt công tác đầu tư cho tiết dạy, chủ động, linh hoạt trong khâu tổ chức, hướng dẫn học sinh tự khai thác và chiếm lĩnh tri thức; nắm bắt được những nội dung khó trong bài học khiến học sinh bị lúng túng hoặc chưa hiểu bài để lưu ý khi dạy học trực tiếp trên lớp; có được công cụ theo dõi, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo quá trình.
Trên đây là một số giải pháp của tôi để nâng cao khả năng tự học môn Toán cho học sinh lớp 6. Qua thực tế giảng dạy, tôi thấy các giải pháp trên mà tôi nêu ra thực hiện dễ dàng, có hiệu quả tốt và có thể áp dụng cho cả các khối học và cấp học khác để giúp học sinh rèn luyện, phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập.
Với mong muốn nâng cao chất lượng dạy học và tạo hứng thú học tập cho học sinh, tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp để giải pháp của tôi được hoàn thiện và phát huy hiệu quả hơn nữa.
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, ngày	tháng	năm 2024
NGƯỜI THỰC HIỆN
Nguyễn Thị Hải Yến