Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy học Toán 5 theo định hướng tích cực hoá hoạt động của học sinh

au giữa ví dụ 1 và ví dụ 2.
Giáo viên yêu cầu học sinh tự đặt tính rồi thực hiện phép tính; nêu lại cách cộng hai số thập phân.
Giáo viên đưa ra kết luận sau đó khái quát thành quy tắc.
Như vậy: Qua ví dụ 1 học sinh huy động được kiến thức về chuyển đổi đơn vị đo độ dài, cách đặt tính và thực hiện phép tính đối với số tự nhiên, hình thành cách cộng hai số thập phân và thông qua việc áp dụng thực hiện ví dụ 2 học sinh tự rút ra được quy tắc cộng hai số thập phân.
Tóm lại: Có thể nói “Việc hướng dẫn học sinh tự tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức mới” có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển tư duy toán học của học sinh. Quá trình học sinh tự tìm tòi khám phá sẽ giúp học sinh rèn luyện tính chủ động, sáng tạo; sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và tự đánh giá được trình độ của mình so với bạn để tự rèn luyện.
Quá trình học sinh tìm tòi khám phá, giáo viên biết được mức độ nắm kiến thức của học sinh từ bài học cũ, vốn kiến thức, trình độ tư duy để phát hiện năng lực của học sinh để có kế hoạch kèm cặp học sinh còn chậm, bồi dưỡng học sinh có năng lực.
Đối với dạy học các bài luyện tập, luyện tập chung, ôn tập, thực hành:
- Giáo viên giúp học sinh tự phát hiện ra mối liên hệ giữa vấn đề (tình huống có vấn đề) trong bài tập và các kiến thức được tích luỹ từ đó học sinh biết lựa chọn những kiến thức thích hợp để giải bài tập. Nếu học sinh nào chưa nhận ra được dạng bài tương tự hoặc các kiến thức đã học trong bài trước thì giáo viên gợi ý (hoặc tổ chức cho học sinh khác giúp bạn trong hợp tác nhóm) để học sinh tự nhớ lại kiến thức, cách làm. Điển hình là: Nội dung trọng tâm của dạy học toán ở học kì I của lớp 5 là dạy học số thập phân và các phép tính với số thập phân. Thực chất nội dung này là sự mở rộng những hiểu biết về số tự nhiên và các phép tính với số tự nhiên. Vì vậy hầu hết các bài tập về số thập phân đều có dạng tương tự như các bài về số tự nhiên. Khi làm các bài tập về số thập phân, giáo viên có thể giúp học sinh nhớ lại:
+ Cách làm dạng bài tập tương tự đã có khi học số tự nhiên.
+ Kiến thức mới học về số thập phân có liên quan trực tiếp đến việc làm bài tập đó.
+ Từ đó học sinh biết vận dụng những kiến thức đã được học từ số tự nhiên để áp dụng làm các dạng bài về số thập phân.
+ Giáo viên lưu ý học sinh về cách viết để các em không bị nhầm lẫn khi viết số thập phân (viết thiếu dấu phẩy)
Đây là cơ hội để học sinh củng cố các kiến thức và kĩ năng cơ bản về đọc, viết, so sánh cộng, trừ, nhân, chia số tự nhiên và số thập phân đồng thời cũng giúp học sinh nhớ lâu một số đặc điểm riêng của việc làm bài tập với số thập phân.
Ví dụ: khi làm các bài tập dạng “Sắp xếp các số thập phân theo thứ tự từ bé đến lớn”
Giáo viên nên hướng dẫn học sinh tự nhớ lại để nhận ra rằng:
+ Cách làm các bài tập dạng này tương tự như cách làm các bài tập dạng sắp xếp các số tự nhiên theo thứ tự từ bé đến lớn.
+ Cần phải sử dụng quy tắc so sánh hai số thập phân trong từng bước.
. Xác định số bé nhất trong các số đã cho.
. Xác định số bé nhất trong các số còn lại.
. Làm như bước trên cho đến 2 số còn lại sau cùng.
. Lần lượt xét số bé nhất tìm được ở mỗi bước trên thành một dãy kể từ trái sang phải.
- Giúp học sinh tự luyên tập, thực hành theo khả năng. Khuyến khích sự hỗ trợ lẫn nhau giữa các đối tượng học sinh bằng cách tổ chức cho học sinh tự làm bài rồi trao đổi ý kiến về cách giải quyết của bạn khác để tự rút kinh nghiệm và hoàn chỉnh cách giải của mình. Cần giúp học sinh nhận ra rằng: hỗ trợ giúp bạn cũng có ích cho bản thân: “Thông qua việc giúp đỡ bạn, các em có điều kiện nắm chắc, hiểu sâu kiến thức của bài học, càng có điều kiện hoàn thiện các kĩ năng của bản thân.” Trong quá trình học tập các em sẽ củng cố thêm tính đoàn kết, tinh thần làm việc nhóm. Chính qua việc học nhóm các em sẽ hình thành thêm các tính cách tốt.
- Tập cho học sinh có thói quen tìm nhiều cách giải và lựa chọn cách giải hợp lí nhất; từ kiểm tra, đánh giá kết quả luyện tập thực hành; rút ra kinh nghiệm khi làm bài, chữa bài, học sinh có thể trao đổi cách tính nhanh và hợp lí với nhau. Từ đó học sinh ghi nhớ cách giải và áp dụng một cách linh hoạt ở các bài tập tiếp theo.
Ví dụ: Tính bằng cách thuận tiện nhất.
4,2 + 3,5 + 4,5 + 6,8.
Học sinh có thể tính bằng một số cách khác nhau: Cách1: 4,2 + 3,5 + 4,5 + 6,8 = 4,2 +(3,5 +4,5) +6,8
= 4,2	+ 8	+	6,8
= (4,2 + 6,8 ) + 8
=
11
+
8
=
19


= (4,2 + 6,8) + (3,5 +
=
11
+
8
=
19



Cách2: 4,2 +3,5 + 4,5 + 6,8	4,5 )
Trong bài này học sinh cần nhận ra sự thuận tiện thể hiện ở chỗ: Sử dụng tính chất giao hoán và kết hợp của phép cộng các số thập phân để tính cho hợp lí và có thể học sinh cần áp dụng nhiều lần tính chất giao hoán và kết hợp để tính một cách thuận tiện. Học sinh có thể vận dụng một cách linh hoạt các tính chất của phép cộng để tìm cách giải nhanh nhất.
Có thể nói rằng: Trong quá trình dạy học sinh thực hành, giáo viên chỉ là người tổ chức, hướng dẫn; mọi học sinh đều phải tham gia vào hoạt động học tập, phải độc lập suy nghĩ và làm việc tích cực. Theo định hướng này thì không cần đặt ra các biện pháp để "giữ trật tự" mà từng học sinh vẫn tập trung trong học tập. Học sinh sẽ tự tìm ra cách giải quyết các tình huống có vấn đề một cách hứng thú và có hiệu quả cao.
Tổ chức đa dạng các hoạt động học tập.
Do đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh tiểu học ham thích hoạt động nhưng lại chóng phân tán tư tưởng. Vì lẽ đó,trong mỗi tiết học, giáo viên nên thay đổi các hình thức hoạt động sẽ gây hứng thú đối với học sinh. Các hình thức có thể áp dụng đó là: học cá nhân, học theo nhóm, học theo lớp, tổ chức trò chơi học tập
Đối với hình thức học cá nhân: Học sinh tự học theo hướng dẫn của giáo viên với sự hỗ trợ của phiếu học tập, đồ dùng học toán, sách giáo khoađể chiếm lĩnh tri thức mới, để luyện tập thực hành theo khả năng của cá nhân, để tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập của mình và của bạn.
Ví dụ: Khi dạy thực hiện phép tính trên số đo thời gian, sau khi hướng dẫn học sinh giải bài toán mẫu, giáo viên nên để học sinh tự làm bài ứng dụng để phát triển năng lực cá nhân. Giáo viên chỉ nên giúp đỡ học sinh khi các em không thể có khả năng tự giải quyết được vấn đề.
Đối với hình thức dạy học theo nhóm: tuỳ theo tính chất và nội dung của bài học, tiết học để có thể chia nhóm: nhóm theo sở trường, nhóm theo trình độ hay nhóm hỗn hợp.
Hoạt động chủ yếu: theo hướng dẫn của giáo viên, các tổ trưởng tổ chức các hoạt động của nhóm để giải quyết vấn đề được phân công. Từng thành viên trong nhóm đều có điều kiện bày tỏ ý kiến, các nhóm thống nhất ý kiến - báo cáo kết quả. Nhóm khác nhận xét, đánh giá. Giáo viên tổng kết chốt lại những điểm quan trọng, động viên khen ngợi các nhóm hoàn thành tốt nhiệm vụ, nhắc nhở các nhóm và các cá nhân chưa hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Khi làm việc theo nhóm, giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm tòi, sáng tạo, phê phán, đánh giá để phát triển khả năng cá nhân và chuẩn bị sẵn các phiếu giao việc; tài liệu, đồ dùng học tập, thường xuyên liên kết với các nhóm để giúp đỡ các nhóm hoạt động có hiệu quả. Các thành viên trong nhóm phải có điều kiện phát biểu ý kiến của cá nhân và các bạn trong nhóm sẽ cùng trao đổi để tìm ra cách giải bài toán.
Ví dụ: Khi tổ chức cho học sinh giải bài tập 3-tiết 109 "Một hình lập phương có cạnh là 4, nếu gấp cạnh của hình lập phương lên 3 lần thì diện tích xung quanh và diện tích toàn phần của nó gấp lên bao nhiêu lần? Tại sao?", giáo viên có thể giao cho học sinh trao đổi theo nhóm để tìm ra 2 cách giải khác nhau và tạo không khí thi đua giữa các nhóm. Khi nhóm trả lời đúng và nhanh, giáo viên có biện pháp khen ngợi động viên kịp thời để giúp học sinh hứng thú hơn với việc học tập.
Đối với học theo lớp:
Hoạt động chủ yếu: thực hiện một số hoạt động chung của toàn lớp như:
+ Nghe giáo viên hướng dẫn cá nhân, học theo nhóm.
+ Trao đổi ý kiến đánh giá kết quả, chữa bài chung cả lớp.
+ Học sinh có thể tự nhận xét bài làm của bạn, đối chiếu với bài làm của mình để tìm ra cách giải đúng và nhanh nhất.
Kinh nghiệm: Nên phối hợp đúng mức giữa học cá nhân, học theo nhóm, học theo lớp để nâng cao hiệu quả học tập của học sinh. Nếu như giáo viên không kết hợp các hình thức dạy học sẽ gây sự nhàm chán cho học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức mới. Học sinh bị thụ động và không phát huy tính tích cực của học sinh trong việc tiếp thu kiến thức mới.
Tổ chức trò chơi học tập:
Trò chơi toán học là phương tiện hấp dẫn tạo khả năng cuốn hút học sinh, góp phần làm cho tiết học trở nên sinh động, kích thích trí tưởng tượng, trí nhớ của học sinh và khả năng phán đoán của học sinh.
Hoạt động chủ yếu: Tổ chức trò chơi theo từng nhóm, từng cá nhân hoặc cả lớp.
Kinh nghiệm: Tuỳ theo yêu cầu, nội dung từng tiết học mà chọn thời điểm tổ chức trò chơi học tập. Giáo viên cần chuẩn bị nội dung trò chơi theo phiếu học toán hoặc đồ dùng học toán để nhiều học sinh đều có thể tham gia.
Ví dụ: Khi dạy bài thể tích một hình có thể tổ chức trò chơi ghép hình như sau:
- Hãy ghép 6 hình lập phương dưới đây thành các dạng hình hộp chữ nhật.
Có bao nhiêu cách xếp?
Học sinh tiến hành trò chơi dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Đại diện các đội trình bày kết quả - đối chiếu với đáp án giáo viên đưa ra cùng tham gia đánh giá kết quả thi đua của các đội với giáo viên.
Tổ chức các hoạt động ngoại khoá về toán:
Hoạt động chủ yếu: tổ chức các nhóm bồi dưỡng học sinh có năng lực, giúp đỡ các học sinh học chậm qua các buổi sinh hoạt chung của lớp. Tổ chức các cuộc thi: giải toán, đố vui về toán, tìm hiểu về khả năng ứng dụng của toán vào đời sống.
Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học toán 5
Thiết bị dạy học là những yếu tố rất quan trọng trong dạy học ở tiểu học, nó không chỉ thực hiện chức năng minh họa mà còn là nguồn tri thức để học sinh khám phá và phát huy tính tích cực trong học tập. Việc ứng dụng công nghệ
thông tin trong dạy học là một hình thức dạy học mới và là một trong những hình thức nhằm thực hiện tốt việc dạy học phát huy tính tích cực. Với hình thức này, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học thu lượm kiến thức với sự giúp đỡ sư phạm của giáo viên, còn giáo viên có điều kiện thuận lợi để tổ chức phong phú các hoạt động dạy học, tận dụng được tối đa thời gian trong việc truyền đạt kiến thức, tập trung thời lượng cho hoạt động thực hành. Trên cơ sở đó học sinh chủ động vận dụng kiến thức vào thực hành sẽ hiểu sâu, nhớ lâu kiến thức bài học.
Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học toán 5 (đặc biệt là nội dung hình học) sẽ nâng cao hiệu quả bài dạy. Ngoài những ưu điểm nêu trên, khi sử dụng phần mềm PowerPoint sẽ tạo ra được những hình ảnh động, đẹp mắt, có tính sư phạm cao thay thế việc thao tác trên đồ dùng - giáo viên bớt lúng túng và giảm tối thiểu được thời gian ở các thao tác phụ, thậm trí có những việc khó có thể thực hiện được trong thực tế thì công nghệ thông tin có thể giúp bạn thực hiện một cách dễ dàng.
Ví dụ: Thao tác cắt ghép hình khi dạy hình thành công thức tính diện tích tam giác, diện tích hình thang; So sánh thể tích các hình khối
Kết quả đạt được khi thực hiện đề tài
Qua quá trình áp dụng: một số biện pháp dạy học tích cực nêu trên, tôi thấy hết sức có hiệu quả, người thầy luôn chủ động trong quá trình hoạt động - dạy trò chủ động. Thầy là người tổ chức dẫn dắt học sinh khám phá phát hiện rồi giải quyết vấn đề. Việc đánh giá năng lực của học sinh thể hiện kết quả thực hành mà kết quả ấy được thầy cô đánh giá.
Sau đây là kết quả sau khi thực hiện đề tài có so sánh đối chứng với kết quả đầu năm.
Các mặt
Trước thực nghiệm
Sau thực nghiệm
Hứng thú trong các
tiết học Toán

27 ( 50% )

52 ( 96% )
Tích cực phát biểu ý kiến xây dựng bài

32 ( 59% )

50 ( 90,2%)
Hứng thú khi trao đổi tìm ra cách giải hay

16 ( 29% )

32 ( 58% )

Hào hứng tham gia vào các hoạt động ngoại khóa về môn Toán

30 ( 55,5%)

50 ( 90,2%)

Điểm 10
Điểm 9
Điểm 8
Điểm 7
Điểm 6
Điểm 5
Cuối năm lớp 4
(Trước thực nghiệm)
12
( 22%)
15
( 27%)
20
( 37%)
5
( 10%)
1
( 2%)
1
( 2%)
Cuối học kì I
( Sau thực nghiệm)
18
( 31%)
20
( 37%)
12
( 24%)
4
( 8%)
0
( 0%)
0
( 0%)
Kết quả kiểm tra cuối kì I năm học 2015- 2016 so với kết quả của bài kiểm tra môn Toán cuối năm học 2014-2015.
Phần III: Kết luận chung, khuyến nghị và đề xuất
Kết luận chung:
Người thầy cần yêu nghề, mến trẻ nâng cao tinh thần trách nhiệm trong việc giáo dục thế hệ trẻ - Những chủ nhân tương lai của đất nước; thấm nhuần sâu sắc với lời dạy của Đảng “ trẻ em hôm nay thế giới ngày mai”. Khi người giáo viên có tâm huyết với nghề sẽ là động lực để họ có những bài giảng hay.
Luôn tự học hỏi trau dồi kiến thức nâng cao kĩ năng nghiệp vụ, đáp ứng được nhu cầu của ngành trong sự nghiệp đổi mới. Việc trau dồi kiến thức thực sự rất quan trọng với người giáo viên vì nếu có nền tảng kiến thức tốt sẽ giúp cho người giáo viên soạn giảng những bài giảng hay hấp dẫn học sinh tạo hứng thú cho các em trong quá trình học môn Toán.
Người giáo viên cần có tình cảm, lương tâm trách nhiệm của người thầy. Lương tâm trách nhiệm của người thầy chính là đòn bẩy trong sự nghiệp trồng người và là điểm tựa để người giáo viên cố gắng tạo ra các bài giảng có hiệu quả giúp các em học sinh có thể lĩnh hội kiến thức nhanh nhất.
Khuyến nghị và đề xuất:
Việc dạy học toán ở các trường tiểu học của nước ta đã có một quá trình phát triển lâu đời trong quá trình đó đặc biệt từ năm 2000 đến nay, với sự cố gắng của đội ngũ giáo viên nói chung và bản thân tôi nói riêng, các phương pháp dạy học đã thường xuyên được cải tiến cho phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của
nhà trường và không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để có thể đáp ứng kịp thời những tình huống có thể xảy ra trong quá trình giáo viên tổ chức, hướng dẫn học sinh huy động vốn hiểu biết và kinh nghiệm của bản thân để tự chiếm lĩnh tri thức mới rồi vận dụng các tri thức mới đó trong thực hành.
Một số trường tiểu học đã được trang bị rất nhiều trang thiết bị hiện đại phục vụ cho của hoạt động giảng dạy, đó chính là một điều kiện thuận lợi giúp giáo viên ứng dụng CNTT vào dạy học toán.
Việc ứng dụng CNTT vào dạy học toán giúp giáo viên có những thao tác chính xác và ứng dụng trong một số bài dạy mà đồ dùng dạy học không đáp ứng được yêu cầu của tiết dạy. Việc ứng dụng công nghệ thông tin nhằm mục đích để học sinh quan sát phát hiện ra kiến thức mới. Qua các đồ dùng trực quan sống động học sinh hứng thú hơn với của hoạt động học tập, các em sẽ có tâm thế học tập tốt. Việc áp dụng CNTT trong giảng dạy cũng đòi hỏi giáo viên cũng phải thường xuyên trau dồi, học tập các kiến thức về CNTT để có thể soạn những bài giảng có ứng dụng CNTT có hiệu quả cao trong việc giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mới một cách tích cực, chủ động.
Trên đây tôi mạnh dạn trình bày những suy nghĩ nhỏ của mình. Đề tài của tôi chắc hẳn còn nhiều hạn chế và thiếu sót, mong được các bạn đồng nghiệp và các cấp lãnh đạo góp ý bổ sung để kinh nghiệm dạy học của tôi thêm phong phú, góp phần nhỏ bé vào sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ.
Tôi xin chân thành cảm ơn.
Tôi xin cam đoan SKKN này là của tôi, tôi không sao chép của ai dưới bất kì hình thức nào.