Sáng kiến kinh nghiệm Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phân hóa môn Toán lớp 4 ở Tiểu học

c sinh khác nhau có thể tiến hành các hoạt động khác nhau với trình độ khác nhau. Giáo viên có thể phân hóa yêu cầu bằng cách sử dụng mạch bài tập phân bậc, giao cho học sinh giỏi những bài tập ở mức độ cao hơn so với các đối tượng học sinh khác. Hoặc ngay trong một bài tập, giáo viên có thể tiến hành dạy học phân hóa nếu bài tập đó bảo đảm yêu cầu hoạt động cho cả 3 nhóm đối tượng học sinh. Từ các bài tập sẵn có trong sách giáo khoa hay các tài liệu học tập, giáo viên có thể thiết kế các bài tập mới theo định hướng như sau:
+ Bài tập cơ bản: dành cho học sinh đại trà.
+ Bài tập nâng cao: dành cho học sinh nhận thức nhanh
+ Bài tập ở mức độ đơn giản hơn: dành cho học sinh nhận thức chậm.
Ví dụ : 
Bài toán cơ bản (dành cho học sinh đại trà):“ Tổng của hai số là 99. Tỉ số của hai số đó là 4. Tìm hai số đó?”.
Thiết kế đề mới:
Đơn giản hơn, dành cho học sinh chưa hoàn thành: “ Tổng của hai số là 99. Số thứ nhất gấp 4 lần số thứ hai. Tìm hai số đó?
Nâng cao, dành cho học sinh hoàn thành tốt: “ Tổng của hai số là số lớn nhất có hai chữ số.Tìm hai số, biết rằng số thứ nhất giảm đi 4 lần thì được số thứ hai?
3.3. Hình thức tổ chức dạy học phân hóa
- Tổ chức dạy học theo nhóm: Để phân hóa đạt hiệu quả, giáo viên có thể tiến hành các hình thức chia nhóm khác nhau. Cụ thể như sau: 
+ Phân nhóm theo khu vực: Đây là hình thức phân nhóm theo vị trí địa lí. Giáo viên có thể phân nhóm theo bàn, theo tổ hoặc theo dãy bàn. Tùy thuộc vào mục đích sư phạm và yêu cầu của vấn đề dạy học, có thể duy trì cả tiết học hay thay đổi theo từng hoạt động, từng phần của tiết học. Các nhóm được giao cùng nhiệm vụ hay được giao các nhiệm vụ khác nhau. Mỗi nhóm tự bầu ra một nhóm trưởng nếu cần thiết. Hoạt động phân nhóm theo khu vực có ưu điểm giúp học sinh hòa mình vào hoạt động tập thể nhưng lại tạo điều kiện cho học sinh có lực học yếu dễ ỉ lại, lười suy nghĩ. Bởi vậy, giáo viên hướng dẫn các nhóm phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên, đảm bảo phù hợp, vừa sức với năng lực của từng cá nhân trong nhóm.
+ Phân nhóm theo trình độ nhận thức của học sinh trong lớp. Việc phân nhóm này gặp nhiều khó khăn hơn. Giáo viên cần phân loại để nhận dạng được những nhịp độ nhận thức của của mỗi học sinh và qui về những nhóm đặc trưng như nhóm nhịp độ nhận thức nhanh, nhịp độ nhận thức chậm, hay trung bình. Trong qúa trình học tập, giáo viên cần thường xuyên theo dõi để điều chỉnh lại nhân sự của nhóm và giao nhiệm vụ, yêu cầu cho phù hợp với trình độ phát triển của từng nhóm học sinh.
=> Thông qua các hình thức phân nhóm này, các thành viên trong nhóm đều tích cực làm việc để cùng tiến hành những hoạt động chung, cùng thực hiện một nhiệm vụ chung, trong đó có sự phân công nhiệm vụ, có sự trao đổi ý kiến, có diễn đạt, lý giải, thuyết phục để tìm ra con đường hoặc phương án giải quyết.
- Tổ chức dạy học đồng loạt: Đây là hình thức giáo viên nêu ra yêu cầu, câu hỏi hay hướng dẫn giải bài tập trước toàn lớp. Khi dạy học đồng loạt, giáo viên cần tiến hành cách dạy học tác động tới tất cả các đối tượng trong lớp. Điểm cốt lõi là tổ chức sao cho tất cả học sinh đều tự giác, tích cực tham gia vào hoạt động học và giải toán. Tất cả các câu hỏi phải có tác dụng dẫn dắt, khuyến khích học sinh tích cực suy luận, không đơn điệu, tác động đến nhiều đối tượng với tác dụng khác nhau. Tuy nhiên, ngay trong các pha dạy học đồng loạt, giáo viên cũng cần có đối xử cá biệt, khuyến khích học sinh yếu kém trả lời những câu hỏi dễ, những câu hỏi mang tính gợi mở. Đặt học sinh hoàn thành tốt vào những tình huống phán đoán, câu hỏi có tính tìm tòi, phát huy trí tuệ. 
3.4. Phân hóa sự giúp đỡ của giáo viên: 
Trên lớp, điều khiển phân hóa của giáo viên cần được biểu hiện bằng việc định ra sự khác nhau về mức độ yêu cầu, mức độ hoạt động độc lập của học sinh; hướng dẫn nhiều hơn cho đối tượng này, ít hoặc không gợi ý cho học sinh khác, tùy theo khả năng và trình độ. Học sinh chưa hoàn thành cần được giúp đỡ nhiều hơn và trả lời những câu hỏi đơn giản hơn học sinh hoàn thành tốt. Việc tổ chức điều khiển quá trình giải bài tập phân hóa của học sinh có thể được tiến hành theo các bước sau:
* Bước 1: Giáo viên tổ chức, giao nhiệm vụ cho các đối tượng học sinh hoàn thành tốt, hoàn thành và chưa hoàn thành 3 loại bài tập khác nhau tùy theo khả năng, trình độ nhận thức của từng nhóm (bài tập phân hóa mà giáo viên đã chuẩn bị từ trước như đã nói ở trên) và đặt ra mục đích yêu cầu một cách rõ ràng cho học sinh.
* Bước 2: Từng cá nhân học sinh giải bài tập độc lập (dưới sự quan sát, hướng dẫn gợi mở của giáo viên). Giáo viên có thể định ra các yêu cầu khác nhau về mức độ hoạt động độc lập của mỗi học sinh, hướng dẫn nhiều hơn cho học sinh này ít hoặc không gợi ý cho học sinh khác, tùy theo khả năng và trình độ của các em.
* Bước 3: Đại diện mỗi nhóm đối tượng có thể được chỉ định hoặc tự giác lên trình bày phương án giải quyết.
* Bước 4: Giáo viên điều khiển học sinh trong nhóm, trong lớp tham gia thảo luận, nhận xét, đóng góp ý kiến bổ sung. 
* Bước 5: Giáo viên tổng kết, chốt lại ý kiến đúng.
Chính nhờ sự phân hóa như vậy giáo viên có thể thấy rõ sự tiến bộ của từng học sinh để tự điều chỉnh cách dạy học của mình cho phù hợp. Đồng thời, giáo viên có thể quan tâm cá biệt: động viên những học sinh có phần thiếu tự tin, hay tính toán nhầm lẫn; uốn nắn kịp thời những học sinh có nhịp độ nhận thức nhanh nhưng kết quả không cao do vội vàng, chủ quan, thiếu sự suy nghĩ chín chắn; lôi kéo những học sinh có nhịp độ nhận thức chậm theo kịp tiến trình của giờ học.).
4. Thực hành ra bài tập phân bậc theo mạch kiến thức
Theo định hướng thiết kế bài tập mới trên cơ sở các bài tập sẵn có trong các tài liệu như đã trình bày ở trên, tôi đã nghiên cứu và thực hành thiết kế các bài tập phân bậc trình độ học sinh theo từng mạch kiến thức ở các khối lớp nhằm trao đổi với các giáo viên trong trường để cùng thực hiện. Cụ thể như sau:
Bài tập lớp 4
Bài tập về số học
Bài 1 (Mức độ hạ thấp): 
Đặt tính và tính kết quả: 2379 + 4182 + 1039
Bài 2 ( Mức độ đại trà):
Tìm tổng của 2379 , 4182 , 1039
Bài 3 ( Mức độ nâng cao):
- Không tính, hãy so sánh kết quả các tổng sau đây với nhau ( có giải thích).
(2379 + 4182) + 1039 và 2379 + (4182 + 1039 )
Bài tập về đại số:
Bài 1 (Mức độ hạ thấp): 
Tìm x để có: 10 + x < 15
Bài 2 ( Mức độ đại trà):
Tìm x là những số lẻ sao cho: 15 - 10 + x < 15
Bài 3 ( Mức độ nâng cao): Tìm x để có: 12 < 10 + x < 15
Bài tập về yếu tố đo lường
Bài 1 (Mức độ hạ thấp): 
1 giờ = phút
Bài 2 (Mức độ đại trà): 
1/2 giờ = phút
Bài 3 ( Mức độ nâng cao):
1/ 2 giờ .. 2/6 giờ
Bài tập về hình học:
Bài 1 (Mức độ hạ thấp): 
Chiều dài mảnh vườn hình chữ nhật là 90 cm, chiều rộng là 30 cm. Tính diện tích mảnh vườn đó.
Bài 2 (Mức độ đại trà): 
Một mảnh vườn hình chữ nhật có chiều rộng là 30 cm. Chiều dài gấp 3 lần chiều rộng. Hãy tính chiều dài mảnh vườn hình chữ nhật, Tính diện tích mảnh vườn hình chữ nhật đó.
Bài 3 ( Mức độ nâng cao):
Một mảnh vườn hình chữ nhật có chiều rộng là 30 cm, diện tích là 2700m2. Xung quanh vườn người ta trồng vải, khoảng cách giữa hai cây vải là 4 m. Cả bốn góc vườn đều có cây. Hỏi có bao nhiêu cây vải xung quanh thửa đất đó?
Bài tập về giải toán:
Bài 1 (Mức độ hạ thấp): 
Một hình vuông có cạnh 60 m. Tính diện tích hình vuông đó. 
Bài 2 (Mức độ đại trà): 
Một hình vuông có diện tích 3600 m2. Tính diện tích hình vuông đó. 
Bài 3 ( Mức độ nâng cao):
Một mảnh ruộng hình chữ nhật có diện tích gấp đôi diện tích mảnh ruộng hình vuông có cạnh 60 m. 
a, Tính số thóc thu được của mảnh ruộng hình chữ nhật đó ( biết cứ 100m2 thu được 50 kg thóc).
b, Cứ 3kg thóc xát được 2 kg gạo. Hãy tính số kg gạo mà mảnh ruộng thu được.
c, Biết 1 kg gạo giá 12500 đồng. Hãy tìm số tiền mà mảnh ruộng đó thu được.
IV. HIỆU QUẢ 
Năm học 2018-2019, tôi đã áp dụng giải pháp “Nâng cao chất lượng dạy học phân hóa môn Toán lớp 4 ở Tiểu học” theo định hướng như trên và đạt kết quả tốt. Tôi tiến hành hoạt động phân hóa ở cả các tiết chính khóa và các tiết tăng ở buổi hai. Việc phân hóa được tôi tiến hành ở nhiều khâu và nhiều thời điểm khác nhau (kiểm tra bài cũ, hình thành kiến thức mới, hướng dẫn học sinh giải toán, ,). Bởi vậy, các tiết toán đã thực sự gây được hứng thú học tập cho mọi đối tượng học sinh trong lớp, xóa bỏ mặc cảm tự ti của các em có nhịp độ nhận thức thấp, giúp các em có cơ hội cùng tham gia tìm hiểu nội dung, yêu cầu của bài. Các em không còn lo sợ mỗi khi đến tiết toán hay đến phần giải bài tập toán nữa. Với học sinh hoàn thành tốt, các em có cơ hội phát huy hết khả năng, trí tuệ của mình, không gây cảm giác nhàm chán cho các em. 
Với giải pháp như trên, tôi đã thực hiện phân hóa ở nhiều nội dung khác nhau. Nội dung phân hóa được thể hiện ở các câu hỏi, từng hoạt động, từng bài tập, trong phiếu bài tập và các bài kiểm tra. Cách làm như trên đã làm xóa bỏ khoảng cách giữa học sinh chưa hoàn thành với học sinh hoàn thành tốt, đưa các em sát lại gần nhau hơn, tạo điều kiện cho đối tượng học sinh chưa hoàn thành học hỏi, thảo luận với học sinh hoàn thành tốt. Các em có cơ hội giúp đỡ nhau cùng phát triển, tiếp thu một cách nhanh chóng nội dung kiến thức của bài. 
Qua theo dõi thưỡng xuyên trên lớp, qua tổng hợp kết quả kiểm tra định kì, tôi nhận thấy chất lượng môn Toán lớp tôi có sự chuyển biến tích cực, tỉ lệ đạt yêu cầu và tỉ lệ hoàn thành tốt tăng lên rõ rệt. Cụ thể như sau:
Chất lượng giữa học kì I:
Lớp
Sĩ số
ĐẠT YÊU CẦU
HTT
HT
CHT
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
4B
61
58
95,1
28
45,9
30
49,2
3
4,9
Chất lượng cuối học kì I:
Lớp
Sĩ số
ĐẠT YÊU CẦU
HTT
HT
CHT
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
4B
61
61
100
32
52,5
29
47,5
0
0

PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN
Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn trong một lớp học luôn có sự chênh lệch về trình độ nhận thức của mỗi thành viên, dạy học phân hóa cần đảm bảo thực hiện tốt mục đích dạy học, đồng thời khuyến khích phát triển tối đa và tối ưu những khả năng của từng cá nhân, Vì vậy, người giáo viên cần nghiên cứu kĩ đặc điểm của mỗi lớp học, trình độ nhận thức chung của học sinh, nghiên cứu phương pháp dạy học thích hợp có thể tác động đến hầu hết các đối tượng đó, đảm bảo tính phổ cập và nâng cao. Có như vậy mới thực sự tạo ra những giờ học đạt hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở tiểu học. 
Trong mỗi tiết học, các phương tiện dạy học và đồ dùng học tập khác nhau là một yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng giờ học. Phiếu học tập, máy chiếu, máy vi tính là những phương tiện thể hiện rõ tính ưu việt khi tổ chức phân hóa. Chúng vừa góp phần tổ chức, điều khiển quá trình học tập để từng cá thể học sinh phát huy khả năng của mình, vừa kích thích hứng thú học tập, đồng thời góp phần hợp lý hóa công việc của thầy và trò, trong đó các yếu tố thời gian, khối lượng công việc được đảm bảo. Bởi vậy, trong mỗi giờ học, giáo viên cần phối hợp sử dụng các phương tiện dạy học khác nhau trong từng tình huống cụ thể để lấy điểm mạnh của phương tiện này bổ sung điểm yếu của phương tiện khác, nhằm phát huy tối đa sức mạnh tổng hợp của hệ thống phương tiện dạy học trong mỗi giờ học. 
Giáo viên cần linh hoạt trong tổ chức hoạt động nhóm khi dạy học phân hóa. Tùy theo mục tiêu dạy học, việc chia nhóm có thể theo nhiều cách: Nhóm đôi (nhóm đối ngẫu), nhóm ngẫu nhiên, nhóm hỗn hợp và nhóm phân theo trình độ. Trong dạy học phân hóa, nhóm hỗn hợp được sử dụng khi nhiệm vụ của các nhóm là như nhau, với mục đích là học sinh hoàn thành tốt sẽ giúp đỡ học sinh chưa hoàn thành . Nhóm theo trình độ được sử dụng khi mức độ yêu cầu của nhiệm vụ từng nhóm khác nhau, như ví dụ nêu ở trên hoặc trong thực hành giải bài tập để mỗi nhóm được yêu cầu làm những bài tập với độ khó khác nhau. 
Lời nói của giáo viên trong dạy học hoặc giao tiếp với học sinh tiểu học rất có ý nghĩa vì đặc điểm tâm lý cơ bản của lứa tuổi này là rất vô tư và hồn nhiên, các em đặt rất nhiều niềm tin vào giáo viên. Để dạy học phân hóa thành công, trong giao tiếp hàng ngày với học sinh, giáo viên cần lưu ý về sự tinh tế trong ứng xử đối với các nhóm học sinh để tạo điều kiện cho mọi học sinh đều cố gắng vươn lên phát triển tối đa và tối ưu khả năng của mình, đồng thời cũng lưu ý đến sự “phân biệt” làm tổn thương về mặt tâm lý đối với học sinh khi dạy học phân hóa. Do đó giáo viên cũng lưu tâm đến giáo dục cảm xúc trí tuệ và giáo dục giá trị  cho học sinh như cần phải yêu thương, giúp đỡ nhau trong học tập, biết trung thực trong học tập, biết tôn trọng kết quả của mình và của người khác, không coi thường người khác khi mình giỏi hơn, không bi quan khi mình chưa giỏi như bạn ... Ngoài ra, giáo viên cũng cần tăng cường trao đổi và giao tiếp tốt với phụ huynh học sinh hoặc các tổ chức giáo dục ngoài trường để phối hợp trong việc giáo dục toàn diện cho học sinh nói chung và môn Toán nói riêng.
Khi tổ chức dạy học phân hóa nội dung thực hành luyện tập và sửa bài tập toán, thường yêu cầu cao về năng lực tổ chức và quản lý lớp học của người giáo viên. Do đó, giáo viên cần dự kiến về thời gian và biện pháp sao cho phù hợp nhất để phát huy khả năng của từng học sinh.
- Định hướng phát triển đề tài: 
Trong các buổi sinh hoạt tổ chuyên môn cần đưa nội dung nâng cao chất lượng dạy học phân hóa môn Toán lớp 4 ở Tiểu học đến toàn thể giáo viên, thảo luận xây dựng tiết dạy minh họa có sự đóng góp của giáo viên trong tổ.
Trong thời gian tới tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về việc nâng cao châts lượng dạy phân hóa môn Toán lớp 4. Đặc biệt nghiên cứu sâu hơn về những khó khăn của giáo viên khi dạy theo phân hóa để tiếp tục đề ra các biện pháp thích hợp nhằm mang lại hiệu quả cao cho giờ dạy.
 Trên đây là một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phân hóa môn Toán lớp 4 ở Tiểu học. Rất mong nhận được sự góp ý của Hội đồng khoa học nhà trường cũng như các đồng chí đồng nghiệp để sáng kiến của tôi được hoàn thiện và có tính khả thi hơn. 

Người viết
Trần Thị Thu

Tµi liÖu tham kh¶o
1 - Phư¬ng ph¸p d¹y häc m«n To¸n ë TiÓu häc
Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o Dôc n¨m 2000
2 - Phư¬ng ph¸p gi¶i To¸n ë TiÓu häc
Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc
3 - 10 chuyªn ®Ò båi dưìng häc sinh giái To¸n líp 4 - 5
4 - 100 c©u hái vµ gi¶i ®¸p vÒ viÖc d¹y To¸n ë TiÓu häc
Ph¹m §×nh Thôc - NXB Gi¸o Dôc
5 - T©m lý häc TiÓu häc
PGS-PTS Bïi ThÞ HuÖ - Trưêng §¹i häc Sư ph¹m Hµ Néi I n¨m 1995
6 - Hưíng dÉn gi¶ng d¹y To¸n
Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc
7 - Bµi so¹n To¸n 4
Vô Gi¸o Dôc TiÓu häc - Bé GD&§T n¨m 1994
8 - S¸ch gi¸o khoa và sách giáo viên To¸n 4 - NXB Gi¸o dôc n¨m 2011
MỤC LỤC
NỘI DUNG
TRANG
 PHẦN MỞ ĐẦU

II
Lí do chọn đề tài
1
III
Mục đích nghiên cứu
3
IV
Nhiệm vụ nghiên cứu
3
V
Phương pháp nghiên cứu
3
 PHẦN NỘI DUNG

I
Cơ sở lí luận
4
II
Cơ sở thực tiễn
4
III
Biện pháp
6
1
Đánh giá, phân loại đối tượng học sinh
6
2
Biện pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng
8
3
Tiến hành phân hóa ngay trên lớp học
10
3.1
Phân loại bài tập theo mức độ từ dễ đến khó
10
3.2
Ra bài tập phân bậc trình độ học sinh
11
3.3
Hình thức tổ chức dạy học phân hóa
11
3.4
Phân hóa sự giúp đỡ của giáo viên
12
4
Thực hành ra các bài tập theo mạch kiến thức
16
IV
Hiệu quả 
23
PHẦN KẾT LUẬN

I
Bài học kinh nghiệm
24