Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp tổ chức các hoạt động học trong giảng dạy bộ môn toán theo định hướng phát triển năng lực phẩm chất của học sinh

PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Môn Toán là môn học mà mỗi chúng ta đều cần phải học và vận dụng vào cuộc sống, cho dù làm bất cứ công việc gì cũng cần có sự tính toán để đạt được mục đích và yêu cầu mình mong muốn. Học toán giúp các em từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp và kĩ năng suy luận, khơi gợi khả năng quan sát, phỏng đoán, tìm tòi, rèn phong cách làm việc cẩn thận, chu đáo, vượt khó. Toán học là một môn khoa học nghiên cứu có hệ thống phù hợp với nhận thức tự nhiên của con người. Chính vì vậy nhiệm vụ đặt ra cho ngành giáo dục và mỗi giáo viên đứng lớp là làm thế nào để trang bị cho các em một hệ thống kiến thức cơ bản, từ đó nâng cao chất lượng để các em có thể tự tin bước vào thời đại mới, thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Như chúng ta đã biết chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2018 đặc biệt đề cao đến tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Trong quá trình dạy học, học sinh được đặt vào trung tâm của hoạt động học. Bài toán đặt ra cho người dạy là cần thay đổi phương pháp dạy học. Trong đó phương pháp dạy học tích cực là lấy học sinh làm trung tâm của quá trình dạy học, giáo viên là người nêu và gợi mở lên vấn đề bằng nhiều cách khác nhau nhằm mang lại sự hào hứng, sự tự giác cho học sinh. Như vậy, học sinh sẽ tự học, tự nhiên cứu, tự trình bày và giải quyết các vấn đề để đưa ra kết luận cụ thể. Phương pháp này tăng cường sự kết nối, thực hành giữa các học sinh trong môn học, tiết học. Học sinh sẽ dễ dàng ghi nhớ kiến thức, thông qua việc tự mình tư duy và tìm tòi khám phá Xuất phát từ những lý do mang tính thực tiễn đó, tôi đã lựa chọn đề tài: “ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TRONG GIẢNG DẠY BỘ MÔN TOÁN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC PHẨM CHẤT CỦA HỌC SINH” để chia sẻ với đồng nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới trong dạy học môn Toán theo hướng phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh.
THỜI GIAN, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Thời gian nghiên cứu: Đề tài được bắt đầu tìm hiểu và tiến hành từ tháng 8 năm 2021 sau khi tôi được tập huấn về chương trình giáo dục phổ thông mới và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực phẩm chất của học sinh; được bổ sung, rút kinh nghiệm qua quá trình giảng dạy. Báo cáo kết quả tháng 4 năm 2022.
Đối tượng nghiên cứu: Học sinh khối 7, 9 cấp Trung học cơ sở.
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài này được giới hạn trong phạm vi nghiên cứu là các hoạt động học trong dạy học môn Toán cấp Trung học cơ sở theo định hướng phát triển năng lực phẩm chất của học sinh.
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Việc vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, thiết kế tiến trình dạy học các bài học hoặc chủ đề dạy học đảm bảo các yêu cầu về phương pháp dạy học, cách xây dựng, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá chuỗi các hoạt động học theo sự định hướng phát triển năng lực người học là rất cần thiết đối với giáo viên. Tổ chức các hoạt động học với mức độ từ dễ đến khó, phù hợp với trình độ chung của học sinh Trung học cơ sở, được lồng ghép trong các hoạt động: khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng hay tìm tòi mở rộng, mục đích tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học môn Toán, tạo cho tiết học bớt khô khan, nặng nề mà trở lên nhẹ nhàng, sinh động, hấp dẫn và hiệu quả. Từ đó giúp học sinh hiểu và nhớ được kiến thức bài học; học sinh phát huy được các kĩ năng tính toán, lập luận chặt chẽ; học sinh thấy được mối liên hệ giữa toán học và thực tiễn; học sinh có cơ hội phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, 
KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở mục đích nghiên cứu ở trên, tôi đề ra các kế hoạch nghiên cứu cụ thể như sau:
Nghiên cứu lí luận: Để thực hiện đề tài này, xuyên suốt năm học qua, tôi đã tích cực nghiên cứu các tài liệu liên quan đến chủ đề của sáng kiến kinh nghiệm, chắt góp những nội dung, ý kiến hay để bổ sung vào ý tưởng của mình, xâu chuỗi lại để lập nên dàn ý của sáng kiến kinh nghiệm này.
Nghiên cứu thực tế:
Với những tiết dạy của mình, tôi mạnh dạn đưa các hoạt động học thích hợp vào thực hiện. Ghi chép lại những thành công và thất bại, những ưu điểm và hạn chế để tiết sau thực hiện hoàn chỉnh hơn, hiệu quả hơn.
Nhờ đồng nghiệp dự giờ các tiết dạy để tranh thủ những ý kiến hay cho đề
tài.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Để nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng một số phương pháp sau: Nghiên cứu lí luận, thu thập tài liệu; Điều tra, phỏng vấn; Quan sát; Thực nghiệm sư phạm, tổng kết kinh nghiệm.
NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Giúp cho học sinh thay đổi hình thức, phương pháp học truyền thống trước đây, làm cho giờ học bớt căng thẳng, nặng nề, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu, để học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhẹ nhàng, tích cực.
Tạo cho học sinh sự tìm tòi, sáng tạo, rèn luyện cho học sinh có cơ hội để hoàn thiện bản thân.
Qua các hoạt động học phù hợp với nội dung bài giúp học sinh vận dụng kiến thức một cách năng động, rèn luyện trí nhớ, phát triển khả năng phán đoán, suy luận. Từ đó phát triển tư duy nhanh nhạy, học tập cách xử lý thông minh các tình huống phức tạp, tăng cường khả năng vận dụng để thích nghi với điều kiện mới của xã hội. Và phát triển được nhiều phẩm chất như: sự nhanh nhẹn, sự đoàn kết, lòng trung thực và tinh thần trách nhiệm.
PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
KẾT LUẬN
Kết quả nghiên cứu
Qua thực hiện và áp dụng đề tài này nhằm đổi mới phương pháp tố chức các hoạt động học theo định hướng phát triển năng lực phẩm chất của học sinh, tôi nhận thấy các em đã có nhiều chuyển biến tích cực. Các em học sinh hứng thú hơn, vui vẻ hơn khi học Toán, cố gắng học, làm bài tập chăm chỉ hơn và chuẩn bị bài kĩ lưỡng trước khi đến lớp. Hiện tượng các em uể oải, chán nản, mất tập trung trong tiết học Toán giảm rõ rệt, thậm chí là không còn. Các em cũng rèn luyện được nhiều kỹ năng mềm như hợp tác, giải quyết vấn đề, phát triển năng lực ngôn ngữ, phản xạ nhanh nhạy, tư duy logic và biết ứng dụng kiến thức Toán học vào cuộc sống thực tế. Từ đó kết quả bộ môn ngày một được cải thiện.
Kết quả cụ thể:
Đánh giá về mức độ hứng thú học tập bộ môn Toán, được thể hiện qua bảng điều tra dưới đây:
STT

Mức độ hứng thú
Trước khi tiến hành
giải pháp
Sau khi tiến hành giải
pháp
Số lượng
Tỉ lệ (%)
Số lượng
Tỉ lệ (%)
1
Rất hứng thú
13/86
15,1%
29/86
33,7%
2
Hứng thú
35/86
40,7%
39/86
45,3%

3
Trung bình
31/86
36,1%
18/86
21%
4
Chán nản và mệt mỏi
7/86
8,1%
0/86
0%
Đánh giá về sự tích cực trong học tập bộ môn Toán, được thể hiện qua bảng điều tra dưới đây:
STT
Những biểu hiện về sự tích cực của học sinh trong việc học tập bộ môn Toán
Trước khi tiến
hành giải pháp
Sau khi tiến hành
giải pháp
Số
lượng
Tỉ lệ
/100%
Số
lượng
Tỉ lệ
/100%

1
Thường xuyên chú ý nghe giảng, hăng hái phát biểu các ý kiến xây dựng bài, ghi
chép bài đầy đủ.

21/86

24,4%

79/86

91,9%

2
Thường xuyên học bài cũ, làm bài tập về nhà, đọc bài mới trước ở nhà, chuẩn bị đồ dùng học tập đầy đủ cho
tiết sau.

40/86

46,5%

62/86

72,1%

3
Thường xuyên tranh thủ học bài cũ, làm các bài tập trong
sách giáo khoa lúc nhàn rỗi.

25/86

29,1%

35/86

40,7%

4
Thường xuyên đọc thêm sách tham khảo, hay làm thêm các bài tập trong sách
bài tập Toán.

18/86

20,9%

29/86

33,7%

5
Thường xuyên trăn trở đi hỏi thầy cô giáo, trao đổi với bạn bè về một bài tập mình chưa giải được, một
kiến thức mới chưa hiểu rõ.

4/86

4,6%

22/86

25,6%
Đánh giá kết quả sơ bộ môn Toán giữa và cuối học kỳ I so với đầu năm ở lớp tôi dạy và thực hiện biện pháp như sau:
Thời điểm
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu

Số
lượng
Tỉ lệ
%
Số
lượng
Tỉ lệ
%
Số
lượng
Tỉ lệ
%
Số
lượng
Tỉ lệ
%
Đầu năm
12/86
13,9%
20/86
23,3%
43/86
50%
11/86
12,8%
Giữa học kỳ I
19/86
22,1%
22/86
25,8%
36/86
41,6%
9/86
10,5%
Cuối học kỳ I
28/86
32,6%
25/86
29,1%
26/86
30,2%
7/86
8,1%
Giữa học kỳ II
31/86
36%
27/86
31,5%
24/86
27,9%
4/86
4,6%
Bài học kinh nghiệm
Trong quá trình giảng dạy tại trường Trung học cơ sở, từ việc áp dụng giải pháp “ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TRONG GIẢNG DẠY BỘ MÔN TOÁN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC PHẨM CHẤT CỦA HỌC SINH” đã có kết quả rõ rệt, bản thân tôi rút ra được một số bài học kinh nghiệm như sau:
Bản thân mỗi giáo viên cần phải thường xuyên tự học, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng sư phạm, là tấm gương tốt cho học sinh noi theo. Có như vậy mới truyền được cho học sinh niềm say mê học tập.
Bản thân luôn phải tự tìm tòi và học hỏi thêm đồng nghiệp để tìm ra những biện pháp phù hợp, những cách thức tổ chức các hoạt động dạy và học mới, phong phú hơn giúp cho học sinh yêu thích học tập bộ môn; cập nhật những kiến thức mới trong cuộc sống thường ngày, có liên quan đến nội dung bài học đưa vào bài giảng sẽ tạo được không khí học tập sôi nổi, qua đó kích thích hứng thú học tập của các em học sinh.
Giáo viên phải biết tạo ra các tình huống có vấn đề một cách dí dỏm, nhẹ nhàng; nêu câu hỏi đặt vấn đề, câu hỏi dẫn dắt gợi mở phù hợp với đối tượng học sinh yếu; giảng kĩ và hướng dẫn một cách tỉ mỉ.
Trong giờ học, giáo viên chủ động tạo không khí vui vẻ, cởi mở, gần gũi với học sinh; khuyến khích học sinh chia sẻ bộc bạch những lo lắng, khó khăn, những kiến thức chưa hiểu rõ, để phát hiện ra những kỹ năng học sinh còn yếu kém.
Bài tập chọn chữa phải vừa sức với học sinh; giáo viên chia một bài tập ra thành nhiều phần, nhiều ý, sau đó hướng dẫn học sinh giải qua nhiều bước nhỏ đơn giản.
Giáo viên chỉ ra cho học sinh thấy được vai trò, tác dụng của kiến thức Toán học trong thực tiễn đời sống của các em.
Điều chỉnh việc giao bài tập về nhà cho phù hợp với học sinh yếu; khi hướng dẫn bài tập về nhà giáo viên cần gợi ý thêm cho các em học sinh yếu, nêu cụ thể những nội dung cần học của học sinh ở nhà và sự chuẩn bị cần thiết cho tiết học sau.
Giáo viên phải thường xuyên quan tâm kiểm tra đánh giá, học sinh về ý thức và thái độ học tập và động viên các em nỗ lực phấn đấu vươn lên trong học tập.
+ Đối với học sinh yếu, kém: Giáo viên cần cho học sinh thực hành theo bài tập mẫu với các bài tương tự từ đơn giản nâng dần đến phức tạp. Với đối tượng học sinh yếu, kém giáo viên phải hết sức kiên nhân, thường xuyên động viên các em và hướng dẫn các em thật tỉ mỉ, dễ hiểu.
+ Đối với học sinh trung bình: Giáo viên cần chú ý cho học sinh nắm chắc các phương pháp cơ bản, kỹ năng biến đổi và vận dụng các phương pháp đa dạng hơn vào từng bài tập cụ thể từ đó rèn luyện khả năng tự học, chủ động chiếm lĩnh kiến thức mới.
+ Đối với học sinh khá, giỏi: Giáo viên cần khích lệ, động viên các em phát huy tối đa khả năng tự học, tinh thần tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập để có thể làm chủ kiến thức và nâng cao kiến thức.
Kết luận
Trên đây là biện pháp “ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TRONG GIẢNG DẠY BỘ MÔN TOÁN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC PHẨM CHẤT CỦA HỌC SINH” mà
tôi tự mình nghiên cứu. Để thực hiện tốt mục tiêu dạy học bộ môn Toán ở trường Trung học cơ sở, bản thân tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu để rút ra những biện pháp nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán hiệu quả hơn nữa. Với đề tài này, mặc dù còn nhiều hạn chế, song với mong muốn được đóng góp một phần nhỏ bé của mình, muốn góp một tiếng nói trong việc kích thích hứng thú và tăng tính tích cực trong học tập môn Toán, tôi nhận thấy qua việc thực hiện biện pháp đó các tiết học trở nên hứng thú hơn nhiều, kiến thức đã được các em tiếp thu một cách nhẹ nhàng không gò bó. Thông qua đó các em không chỉ nhận về các kiến thức mà còn được phát huy các năng lực như giao tiếp, hoạt động nhóm, rèn khả năng tư duy, hoạt động nhanh nhạy, chính xác,  và chính những điều đó là ưu điểm lớn nhất mà có lẽ là tất cả các nhà hoạt động giáo dục quan tâm.
KHUYẾN NGHỊ
Để tiến tới việc đổi mới phương pháp dạy học môn Toán nói riêng và các môn học trong nhà trường nói chung, tôi mạnh dạn đưa ra một số ý kiến sau:
Đối với nhà trường:
Tăng cường dự giờ thăm lớp từ đó rút kinh nghiệm tiết dạy, đưa ra giải pháp khắc phục những hạn chế.
Tăng cường thực hiện chuyên đề, sinh hoạt chuyên môn sâu với nội dung đổi mới phương pháp tổ chức các hoạt động học không những với môn Toán mà cả các môn học khác.
Tổ chức thảo luận các chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học cho tất cả các giáo viên trong từng đợt, từng năm để ngày một nâng cao chất lượng dạy học.
Đối với Phòng Giáo dục:
Bồi dưỡng và nâng cao năng lực, phương pháp giảng dạy cho đội ngũ giáo viên để đáp ứng được yêu cầu giáo dục hiện nay.
Tổ chức chuyên đề các bộ môn về nội dung đổi mới phương pháp tổ chức các hoạt động học.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu nhà trường, các đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình công tác và đúc rút kinh nghiệm. Tuy nhiên sáng kiến kinh nghiệm trên chắc chắn còn rất nhiều thiếu sót. Tôi kính mong các bạn đồng nghiệp, quý giám khảo, ban giám hiệu nghiên cứu, trao đổi góp ý giúp cho sáng kiến được hoàn thiện hơn để bản thân tôi làm tốt hơn nữa công tác giáo dục, góp phần thực hiện thành công nhiệm vụ “trồng người”.
Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh nghiệm mình tự viết, không sao chép của người khác.
Tôi xin chân thành cảm ơn!